Kiezen is onvermijdelijk

Deze “communautaire” identiteit wordt niet voorgesteld als een keuze, maar als een kwestie van zelfrealisatie. Michael Sandel verwoordt die stelling met bewonderenswaardige helderheid: ‘De gemeenschap beschrijft niet wie mensen als medeburgers zijn, niet in de zin van een relatie waarvoor zij kiezen, maar als een verwantschap die zij ontdekken, niet enkel als een attribuut maar als een bepalend onderdeel van hun identiteit.’

Je kunt nochtans moeilijk volhouden dat we werkelijk geen wezenlijke keuze kunnen maken tussen de verschillende mogelijke identiteiten en dat we beperkt zijn tot het “ontdekken” van onze identiteit. Vaak maken we dergelijke keuze bewust en uitdrukkelijk. Mohandas Gandhi koos er bewust voor om voorrang te geven aan zijn identificatie met de Indiërs die streefden naar onafhankelijkheid van de Britten, ten nadele van zijn identiteit als geschoold jurist die de naleving van het Britse recht voor ogen had. Meestal echter maken we impliciete en duistere keuzen, die met minder hoogdravendheid verwoord of verdedigd worden. Maar dat betekent niet dat ze daarom minder reëel zijn.

Het belang van keuze in kwesties van identiteit betekent niet dat een gemaakte keuze permanent en vaststaand is. Ons toebehoren en onze zelfdefinities wisselen nogal eens. Anderzijds wil ik ook niet beweren dat we een onbeperkte keuzemogelijkheid hebben. Er zijn grenzen aan hetgeen waarmee we ons kunnen identificeren. En er zijn wellicht nog meer beperkingen aan de mogelijkheid om anderen ervan te overtuigen dat we niet diegene zijn die zij denken dat we zijn. De werkelijke opties die voor ons liggen zijn altijd beperkt door ons uiterlijk, door de omstandigheden waarin we leven en door onze achtergrond en geschiedenis. Het is, tenslotte, inderdaad ook mogelijk je identiteit te “ontdekken”, in de zin dat je bewust wordt van een verbondenheid of een verwantschap waarvan je voorheen geen weet had. Maar ook iemand die plots ontdekt dat ze joods is, moet zelf beslissen welk belang ze daaraan zal geven in verhouding tot andere, concurrerende identiteiten zoals nationaliteit, klasse of politieke overtuiging. We moeten altijd keuzen maken, zelfs wanneer we ontdekkingen doen.

Uit: Reason before Identity, Amartya Sen. Oxford India, 1999.