Kirkuk wacht een onzekere toekomst

Rahman Aziz (37) is met zijn vriend Sa’ad in een vrolijk gesprek verwikkeld. Rahman is Koerdisch, Sa’ad (34) is Turkmeen. “Wij zijn al jaren goede vrienden en we geloven niet dat politiek onze vriendschap kan aantasten”, zegt Rahman.

Kirkuk wordt geclaimd door Koerden, maar telt ook veel Arabieren die zich er vestigden tijdens het bewind van Saddam Hoessein. Daarnaast wonen er veel Turkmenen, Iraki’s van Turkse afkomst.

De Koerden in Kirkuk hadden het onder Saddam Hoessein zwaar te verduren. Saddams troepen dwongen Rahmans familie tien jaar geleden te vluchten uit de voornamelijk Koerdische wijk Imam Qasim. Ze konden maar een handvol bezittingen meenemen.

Een paar dagen na hun vertrek, werd het huis platgewalst door een bulldozer. De familie verhuisde naar Sulaimaniya, 120 kilometer ten oosten van Kirkuk.

Onder de ‘arabiseringspolitiek’ van de Baath-regering, werden tienduizenden Koerden en Turkmenen verdreven uit Kirkuk. Duizenden Arabische families uit het zuiden en de centraal-Arabische regio’s werden aangemoedigd zich in Kirkuk te vestigen om de grip van de regering op de olievelden in de regio te versterken.

Veel Koerdische vluchtelingen keren nu terug naar Kirkuk en hopen op een beter leven. “We willen allemaal graag een nieuwe start maken”, zegt Rahman. Hij wil ten koste van alles conflicten vermijden. “Als we weigeren te vechten tegen elkaar, dan kan niemand ons dwingen.”

Toch is de situatie niet rooskleurig. Kirkuk was na de val van Saddam Hoessein in mei 2003 lange tijd een relatief rustige stad. Maar sinds kort is er sprake van een sterke toename van het aantal moorden. Functionarissen in Kirkuk wijzen al-Qaida en verwante groepen aan als de schuldigen van het geweld, maar ze sluiten ook niet uit dat de breinen achter het geweld sektarische motieven hebben.

Het geweld schaadt de verhouding tussen de verschillende bevolkingsgroepen in de stad. De ingewikkelde sociale structuur in de stad – waar Koerden, Arabieren (soennieten en sji’iten), Turkmenen en christenen wonen – geeft sommige diplomaten en analisten aanleiding te speculeren over een burgeroorlog met Kirkuk als startpunt.

De meeste inwoners van Kirkuk geloven daar echter niet in. Veel van hen beweren dat de geruchten over een burgeroorlog de wereld in geholpen worden door degenen die er belang bij hebben verdeeldheid te zaaien. “Als er een burgeroorlog had gedreigd, dan was die al veel eerder uitgebroken, in de chaotische periode na de val van Saddam Hoessein”, denkt Jawad al-Janabi, een Arabisch lid van de provinciale raad in Kirkuk. “Ik denk dat de gezamenlijke geschiedenis en sociale banden tussen de verschillende nationaliteiten in Kirkuk zo’n oorlog zullen verhinderen.”

Koerdische functionarissen ontkennen eveneens dat er sprake is van etnische conflicten in de stad. “Sommige mensen beweren al drie jaar dat Kirkuk een tijdbom is”, zegt Hasib Rojbayani, eveneens lid van de provinciale raad. “De realiteit in de stad is anders. De situatie is volledig onder controle.”

De meeste inwoners van Kirkuk willen niets liever dan een beter leven. “We willen vreedzaam samenleven en het ongelukkige verleden vergeten”, zegt een christelijke inwoner.

De nieuwe Iraakse grondwet kent een driestappenplan om de situatie in Kirkuk te normaliseren. Artikel 140 staat Koerdische en Turkmeense vluchtelingen toe terug te keren naar de stad. Arabieren die tijdens het regime van Saddam Hoessein naar Kirkuk kwamen, worden opgeroepen de stad te verlaten. Zij krijgen daarvoor compensatie.

De tweede stap is een volkstelling, die eind 2007 gevolgd moet worden door een provinciaal referendum over de vraag of Kirkuk een federale regio blijft of onderdeel wordt van Koerdistan.