Kleine waterkrachtcentrales zijn niet altijd 'groen'

Energie van kleine dammen is interessant omdat de milieuschade klein is, maar alles heeft zijn beperkingen, zegt André Villas-Boas, verwijzend naar de groei van het aantal centrales in de zijtakken van de rivier Xingú in de Amazone.
Er zijn voor de rivieren in het noordoosten van Mato Grosso tenminste zes dammen gepland, zegt Villas-Boas, coördinator van het Xingúprogramma van het niet-gouvernementele Instituto Socioambiental (ISA). Twee dammen zijn al af. Voor een derde in de rivier Culuene, de belangrijkste zijrivier van de Xingú, werd toestemming gegeven door de energie en milieu-autoriteiten.
De locaties van de dammen bevinden zich rondom het inheemse Xingú Park, een symbool van de inheemse politiek van Brazilië. Het park is de thuishaven van ongeveer 5.000 mensen uit veertien verschillende etnische groeperingen.
Kleine waterkrachtcentrales worden vaak gerekend tot de ‘schone’ energiebronnen. Ze vallen daarom onder een fiscaal soepel regime. De bouw ervan wordt aangemoedigd, zonder dat men zich voldoende realiseert dat de dammen “de biologische dynamiek” serieus veranderen als er veel in één stroomgebied functioneren, zegt Villas-Boas.
Brazilië is van plan zo’n 240 dammen te bouwen, blijkt uit informatie van het Nationale Elektrische Energie Bureau (ANEEL). De 81 dammen die al in aanbouw zijn, moeten 1,342 megawatt gaan produceren. Dat is ruim 17 procent van de totale energievoorziening.
Een voorbeeld van een minder duurzaam panorama is de rivier Juruena, zegt Raul do Valle, een advocaat die de politieke en juridische activiteiten van ISA coördineert. In het Juruena-bassin in het noordwesten van Mato Grosso staan 83 potentiële dammen geregistreerd. ANEEL stelde begin juli dertig projecten uit om ze eerst aan een uitgebreider milieuonderzoek te kunnen onderwerpen.
Gijzelingen
Er deden zich de afgelopen jaren diverse situaties voor waarin ambtenaren of werknemers van bouwbedrijven gegijzeld werden door inheemse bevolkingsgroepen, in een poging het werk aan de dammen in de rivieren Juruena en Culuene te stoppen. Advocaten proberen hetzelfde te bereiken via juridische weg, bijvoorbeeld door bezwaar in te dienen tegen bouwvergunningen.
“Wij verwachten dat de energieprojecten zullen zorgen voor minder vis in de rivieren”, zegt Paulo Kamaiurá, die als achternaam de naam van zijn bevolkingsgroep gebruikt. “Tien jaar geleden werden de eerste dammen gebouwd. Door de dammen kunnen vissen niet meer stroomopwaarts zwemmen om te broeden.”
De betreffende rivieren, die ook al vervuild zijn door landbouwgif, stromen naar het Park, waar ze de rivier Xingú vormen. De aangekondigde nieuwe dammen zullen de problemen verergeren, zegt Kamaiurá.
In een andere regio in Brazilië, in Santo Amaro da Imperatriz, een stad in de zuidelijke staat Santa Catarina, besloot het gemeentebestuur na protesten tegen zes kleine dammen, de bouw van waterkrachtcentrales in het district te verbieden.
Dat verbod is ongrondwettelijk, zegt milieusecretaris Joao Renato Duarte. “Maar 99 procent van de bevolking is tegen de dammen en het project kan alleen goedgekeurd worden als duidelijk is dat het geen schade toebrengt aan warmwaterbronnen, watervallen en stroomversnellingen die toeristen aantrekken en de lokale bevolking recreatiemogelijkheden en culturele activiteiten bieden.”
Het is de bedoeling de dammen te bouwen met in Europa ontwikkelde technologie die ervoor zorgt dat slechts een deel van het rivierwater door tunnels stroomt, zonder dat het landschap of de stroming van de rivier daardoor worden aangetast, zegt projectleider Helio Machado. “De mensen die tegen het project zijn hebben het over belachelijke bedreigingen zoals overstromingen of het opdrogen van de rivier Cubatão omdat ze de details niet kennen”, zegt Machodo.