Koeien doen bloed vloeien in Zuid-Soedan

Tijdens het droge seizoen komen er in de Zuid-Soedanese hoofdstad Juba elke week berichten binnen over moorddadige conflicten om vee. Aanvallen waarbij tien of twintig doden vallen, zorgen nog nauwelijks voor commotie. Soms ligt het dodental hoger. Eén of twee keer per jaar worden er schietpartijen gemeld waarbij op één dag vijftig tot honderd doden vallen. Overvallers branden hutten plat en halen de hele veestapel uit het dorp weg.

“Veel onderzoeksinstellingen zouden dit een oorlog noemen als je alle cijfers optelt”, zegt James Bevan van de Small Arms Survey, een onderzoeksinstelling in Genève die zich onder meer toelegt op Soedan.

Traditionele rivaliteit

Zuid-Soedan was langer dan twee decennia verwikkeld in een bloedige burgeroorlog met de door noorderlingen gedomineerde regering in Khartoem. In 2005 maakte een vredesverdrag een einde aan die strijd. Zuid-Soedan kreeg een verregaande mate van zelfbestuur.

Tijdens de burgeroorlog speelden de zwaarste gevechten zich af tussen de Zuid-Soedanese rebellen en milities die ook uit zuiderlingen bestonden maar die bewapend werden door Khartoem. Er bleef ook altijd veel rivaliteit bestaan tussen de verschillende etnische groepen in de regio, om water en weidegronden.

Er zijn pogingen om het geweld te doen stoppen. Maar vredesverdragen tussen clans die het met elkaar aan de stok hebben gehad, worden vaak al na een paar dagen geschonden. Het onderontwikkelde gerechtelijke apparaat in Zuid-Soedan is al helmaal niet bij machte de conflicten op te lossen.

Ontwikkeling valt stil

De onveiligheid doet de ontwikkeling in de plattelandsgebieden stilvallen. Herders spelen met hun runderen en geiten ook meteen hun belangrijkste middelen van bestaan kwijt. Vluchtelingen moeten ook hun akkers in de steek laten. Daardoor worden ze weer afhankelijk van voedselhulp, net als tijdens de oorlog. Kinderen kunnen niet naar school en hulporganisaties verlaten gezondheidsposten in streken die te gevaarlijk worden geacht.

Ontwapening is een hopeloze zaak geworden – op het platteland heeft iedereen te veel schrik voor overvallen om zomaar zijn wapens in te leveren. Er is ook weinig vertrouwen in het leger en de politie. En vanuit de buurlanden Ethiopië, Oeganda en Kenia worden er in een handomdraai nieuwe wapens ingevoerd naar dorpen die toch hun geweren moesten afstaan.

Volgens Bevan van de Small Arms Survey kan de situatie escaleren als machtige clanleiders de verdeeldheid naar hun hand proberen te zetten. Ook de president van Zuid-Soedan, Salva Kiir, waarschuwde al voor elites die “’s nachts als schaduwen” op het platteland rondwalen om hun etnische achterban te manipuleren.

Koeien zijn alles

Koeien vormen een voor de hand liggende aanleiding tot conflicten in Zuid-Soedan. Er grazen miljoenen runderen op de uitgestrekte grasgebieden in de regio. “Koeien betekenen welvaart, sociale status en voedsel – ze staan centraal in onze cultuur”, legt Kook Mawein uit, een voormalige vluchteling die vanuit de VS naar Soedan terugkeerde. “Je hebt ook koeien nodig om te kunnen trouwen, voor de bruidsschat.”

Mawein hoopt dat hij zijn verwanten in Soedan iets kan bijbrengen van wat hij in de VS leerde. Boeren zouden bijvoorbeeld ook koeien kunnen kweken om het vlees te verkopen. Of ze kunnen aan grootschaligere landbouw gaan doen. Maar zolang niemand gelooft dat de vrede van lange duur zal zijn, zitten snelle veranderingen er niet in, denkt Mawein. “Je koeien kan je meenemen als je moet vluchten, maar een huis niet, of een zaak of een baan.”

In 2011 kunnen de inwoners van Zuid-Soedan in een referendum beslissen over volledige onafhankelijkheid van Khartoem. De meeste mensen zeggen dat ze voor de afscheiding zullen kiezen. Maar de intensiteit van de etnische conflicten in Zuid-Soedan doet bij steeds meer mensen zorgen groeien hoe het leven in dat nieuwe land zal zijn.