Komt er een Europees Marshallplan voor Afrika? - analyse

Het bezoek van de Gordon Brown aan Kenia, Tanzania, Mozambique en Zuid-Afrika is meer dan een Brits bezoek. De Britten zijn sinds begin dit jaar voorzitter van de G8 en in de tweede helft van dit jaar nemen ze het roterende voorzitterschap van de Europese Unie over. Die tijdelijke macht wil de Britse minister van Financiën Gordon Brown gebruiken om een Europees Marshallplan voor Afrika te lanceren. “Het is een kans die zich maar één keer per generatie voordoet”, zegt de Britse nummer twee.

Voor één keer is de term Marshallplan niet compleet misplaatst. Wat Brown voorstelt, komt aardig in de buurt van de 13 miljard dollar (ruwweg 100 miljard naar hedendaagse normen) die de VS tussen 1947 en 1951 vrijmaakten voor de wederopbouw van Europa. Dat Afrika een even snelle groei zou kunnen meemaken als het naoorlogse Europa is zelfs in de stoutste dromen onmogelijk. Maar toch.

Het Europese Marshallplan voor Afrika wil op drie pistes werken: handel, ontwikkelingshulp en staatsschuld. De Britse minister van Financiën wil de officiële ontwikkelingshulp (goed voor 50 miljard dollar per jaar) zomaar eventjes verdubbelen via een innovatieve financiering. Die 100 miljard dollar is nodig om de internationale minima inzake ontwikkeling te realiseren, becijferden de Verenigde Naties.

Brown gelooft dat de extra 50 miljard te vinden is als alle rijke landen goedkope lange termijnleningen uitschrijven op de internationale kapitaalmarkt – een nieuw idee. De innovatieve financiering zou binnen een internationaal kader gebeuren, met name via een nog op te richten internationale organisatie (de International Finance Facility). Het gaat om een soort van ‘leef nu, betaal later’-regeling voor de arme landen.

Ten tweede wil Brown het Internationaal Muntfonds (IMF), de Wereldbank en de Afrikaanse Ontwikkelingsband ervan overtuigen om de schulden van de armste landen te laten vallen. “We willen de multilaterale schulden van alle HIPC-landen voor 100 procent kwijtschelden en voor de andere landen hebben we nog bijkomende voorstellen”, zei Brown gisteren (woensdag) tijdens een bezoek aan Nairobi. De HIPC-landen zijn die landen die deelnemen aan het programma voor schuldverlichting van het IMF en de Wereldbank. Dat zijn er wereldwijd nu zo’n 40, waarvan driekwart in Afrika.

Ten slotte wil Brown er ook de Europese landen en de VS ertoe bewegen om hun handelsbarrières te slechten. Dat moet Afrikaanse boeren een exportmogelijkheid geven op de markt van de rijke landen.

Is een mobilisatie van massale politieke goodwill voor Afrika mogelijk? Voorlopig profileren de wereldleiders zich vooral op Azië. Premier Tony Blair merkte vorige week op dat Afrika “elke week het equivalent van een te voorkomen tsunami meemaakt.” Hij had het over aids.

Nog een grotere hindernis dan het tsunami-effect is de onverschilligheid van de andere landen van de G8. Zonder de steun van de Verenigde Staten, Canada, Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan en Rusland is het Europees Marshallplan voor Afrika niet levensvatbaar.

Maar voorlopig wekken Browns voorstellen bij de G8-landen enkel voorzichtige reacties en weerstand op. Zijn voorstellen voor schuldkwijtschelding en handelsvoordelen zijn voor vele leiders een brug te ver. De Europese Handelscommissaris Peter Mandelson, een oude bekende van Brown en Blair, betuigde wel al lippendienst aan het idee voor handelsvoordelen voor echt arme landen. Maar zonder akkoord van de Europese lidstaten beweegt er niets.

Geen enkel lid van de G7 zegde tot dusver steun toe aan de ‘International Finance Facility’, Browns stokpaardje. Het idee wekt trouwens ook weerstand op bij de Europese ontwikkelingsngo’s. Die vrezen dat het reguliere budget voor ontwikkelingsgeld (gefinancierd met belastinggeld) erdoor uitgehold zal worden.

De Verenigde Staten reageren erg terughoudend. Een Amerikaans ‘neen’ komt neer op een veto. Mogelijk zien de Amerikanen een Europees Marshallplan niet zitten omdat het concurrentie aandoet aan de Millennium Challenge Account. Dat Amerikaanse plan komt ook neer op een verhoging van de hulp aan Afrika, maar dan wel in ruil voor maatregelen tegen corruptie en in ruil voor meer vrije markt.

Wat de slaagkans is van Browns ideeën zal niet duidelijk worden tijdens zijn bezoek aan Afrika deze week. Op 4 en 5 februari leggen de G7 hun kaarten op tafel als hun ministers van Financiën vergaderen in Londen. Brown heeft nog tot de G8-top in het Schotse Gleneagles in juli de tijd om zijn machtige collega’s te overtuigen. (MM)