Kraambedsterfte schiet omhoog in Zuid-Afrika

In een recent rapport over de Millenniumdoelstellingen – het terugdringen van de kraambedsterfte is één van die doelstellingen – zegt de Zuid-Afrikaanse regering dat er nu 625 vrouwen overlijden bij elke 100.000 geboorten. In 1990 bedroeg dat cijfer maar 150 per 100.000 geboorten. Zuid-Afrika gaat daarmee in tegen de trend in de regio. Bijna alle andere landen in Afrika ten zuiden van de Sahara de  zijn armer dan Zuid-Afrika, maar gemiddeld zijn ze er de afgelopen 25 jaar wel in geslaagd de moedersterfte met een kwart terug te dringen. Slechts zes landen laten een stijging optekenen.

Ondermaatse zorgverlening

“Ondermaatse zorgverlening is een belangrijke oorzaak van moedersterfte in Zuid-Afrika”, zegt Agnes Odhiambo, een onderzoeker van de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch.

De organisatie interviewde tussen augustus vorig jaar en april dit jaar 157 vrouwen die in verband met hun zwangerschap een beroep hadden gedaan op de openbare gezondheidszorg in de Oostelijke Kaapprovincie. De onderzoekers spraken ook met gezondheidswerkers en experts en bezochten zestien ziekenhuizen en gezondheidsposten in gebieden waar de kraambedsterfte het hoogst is.

De resultaten van het onderzoek zijn verbijsterend. Sommige Zuid-Afrikaanse ziekenhuizen sturen vrouwen die al weeën hebben weer naar huis zonder ze te onderzoeken. Zwangere vrouwen met gezondheidsklachten moeten soms uren of zelfs dagen op een behandeling wachten. Af en toe worden patiënten mishandeld of uitgescholden. De onderzoekers tekenden verhalen op van pas bevallen vrouwen die zelf hun lakens moesten verschonen of hun kind door het ziekenhuis moesten dragen. Seropositieve vrouwen en patiënten uit andere landen worden gediscrimineerd.

Eigen bloed wegpoetsen

“Dat is vrouwen te kort doen”, zegt Odhiambo. “Sommige vrouwen krijgen helemaal geen uitleg als ze hun kind tijdens de geboorte verliezen. Andere vrouwen moeten hun eigen bloed wegpoetsen of krijgen drie uur na een keizersnede al hun baby bij zich in bed, terwijl ze nog veel te zwak zijn.”

Zuid-Afrikaanse gezondheidswerkers laten soms steken vallen, geeft Xolani Malamlela toe, provinciaal secretaris van de vakbond Nehawu in de Oostelijke Kaapprovincie. Ze zijn vaak overwerkt en worden niet altijd tijdig uitbetaald, waardoor ze hun motivatie verliezen. Het gecentraliseerde aankoopbeleid leidt er volgens Malamlela ook toe dat sommige ziekenhuizen niet altijd de nodige geneesmiddelen in voorraad hebben. Maar volgens hem begint het probleem bij het slechte beheer van de gezondheidsinstellingen.

Onvoldoende gegevens

Volgens Human Rights Watch schiet ook de Zuid-Afrikaanse overheid tekort. Dat begint al bij het feit dat de gezondheidsdiensten onvoldoende gegevens verzamelen waarop ze hun beleid zouden kunnen baseren. Zuid-Afrika heeft bijvoorbeeld sinds 2003 geen algemene gezondheidsenquête meer gehouden. Dat zou te veel kosten, maar armere landen in de regio beschikken wel over recentere cijfers.

Het Zuid-Afrikaanse gezondheidssysteem is zwaar belast door de hiv-epidemie, zegt Marion Stevens, een vroedvrouw en vrouwenrechtenactiviste. Dat leidt dat er onder meer toe dat zwangere vrouwen veel te laat en onvoldoende medische begeleiding krijgen. Volgens Stevens heeft het ministerie van Volksgezondheid sinds mei een veelbelovende nieuwe strategie klaar die meer aandacht heeft voor de gezondheidsrechten van vrouwen, maar daar is nog niets mee gedaan.

Odhiambo, de onderzoekster van Human Rights Watch, verwacht vooral verbetering van maatregelen die patiënten meer stem geven. Als hun kritiek op het huidige systeem luider weerklinkt, zal dat beleidsmakers een duidelijker beeld geven van wat er allemaal fout loopt, en zullen ze ook worden aangespoord oplossingen te vinden.