Kyoto kan Groenland niet redden

Groenland, met zijn 2,2 miljoen vierkante kilometer meter het grootste eiland ter wereld, wordt bevolkt door amper 57.000 mensen. Alle inwoners wonen aan de ruim 40.000 km lange kustlijn van het voor 82 procent met ijs bedekte eiland. Eén vierde van de bevolking leeft in de hoofdstad Nuuk, in het zuidwesten. Daar kan de temperatuur ‘s zomers oplopen tot 10 graden Celsius. De oorspronkelijke Inuït-bevolking heeft altijd van de jacht geleefd, maar het merendeel van hen werd in de jaren zestig en zeventig verplicht hun fjorden en nederzettingen in te ruilen voor nieuwbouwdorpen, omdat de Deense overheid de bevoorrading van de geïsoleerde nederzettingen financieel niet kon bolwerken.
In 1953 kreeg Groenland het statuut van een Deense provincie, maar in 1979 wisten de inwoners een gedeeltelijke autonomie af te dwingen. Dat resulteerde onder meer in een eigen regering, met een beperkt aantal ministerposten. Eén van de huidige ministers is Henriette Rasmussen (55) van de extreem-linkse Inuit Ataqatigiit (AI), de op één na grootste partij in de Groenlandse regering.
We ontmoeten Rasmussen op de ambassade van Groenland, net buiten het historische centrum van Kopenhagen. De ambassade is ondergebracht is een oud pakhuis, waar tijdens de koloniale overheersing de goederen uit de kolonie Groenland werden uitgescheept. Eén van die importproducten was blubber van zeehonden en walvissen. Het vet werd gebruikt als brandstof voor de stadsverlichting van menig Europese stad.
‘De jagers in Groenland zijn vandaag zeer arm in vergelijking met vroeger’, zegt Henriette Rasmussen. ‘Indertijd waren jagers welstellende mensen: ze stonden in voor hun gezin of hun familie, ze gebruikten dierenhuiden voor hun tenten en voor hun umiaks of kayaks. De huiden op overschot, van vossen of ijsberen, verkochten ze aan de overheid en met dat geld konden ze zich dan geweerpatronen aanschaffen, een nieuw wapen of een motor voor hun boot. Maar die tijden zijn lang voorbij. Vandaag moet een jager noodgedwongen steun vragen aan de overheid en dat is erg onterend’.

Kyoto komt 100 jaar te laat

Vandaag kampt Groenland met een nog grotere bedreiging: het broeikaseffect. Wetenschappers van het Deense instituut voor milieuonderzoek (DMU) voorspellen dat de gemiddelde jaartemperatuur in Zuid-Groenland tegen 2100 met 2 graden zal stijgen en in Noord-Groenland ‘s winters zelfs met 6 tot 10 graden. In de wintermaanden zal er tegen dan in het noorden ook veel meer neerslag vallen, op sommige plaatsen tot 100 procent meer dan tien jaar terug. Het Kyoto-protocol moet de opwarming van de aarde een halt toeroepen, maar in Groenland blijkt hoe rijkelijk laat dit protocol komt.
 Rasmussen: ‘Wij steunen volmondig het Kyoto-protocol en het is een noodzakelijke stap. Alleen komt het protocol wel 100 jaar te laat. Hoe kan je nu nog bij wet het smelten van de ijskap stoppen?’als de opwarming stabiliseert, blijft het ijs op Groenland wellicht nog eeuwenlang smelten. De winters zullen warmer en korter worden en de zomers worden langer. Het ijs wordt minder betrouwbaar voor jagers en sledes.
Volgens het jongste rapport over de impact van de klimaatveranderingen op de noordpool door het Arctic Climate Impact Assessment is het smeltijs in Groenland tussen 1979 en 2002 met liefst 16 procent toegenomen. Zet die evolutie zich door, dan worden ijsberen en bepaalde zeehondenrassen in hun voortbestaan bedreigd. ‘De zeehonden waarop wij jagen, wonen met hun kroost in het ijs. Ze leven dicht bij de kust, dus ook dicht bij de mensen. Maar nu het ijs almaar krimpt en papperig wordt, vertrekken de zeehonden naar noordelijker gelegen gebieden’. Vroeger zouden de Inuït hun prooi gevolgd zijn en hun leefgebied verlegd hebben, maar de moderne Groenlanders verhuizen niet meer zo graag.

Aardappelen op de Noordpool

‘Onze jagers weten niet meer van welk hout pijlen te maken’, geeft Rasmussen toe. ‘Ook wij hebben geen oplossing voor de problemen die ons te wachten staan. Volgens experts zou ook onze vegetatie wijzigen, waardoor de muskusos en de kariboe zonder eten komen te zitten. Dat zou een zware klap zijn voor de jacht.’ In haar zoektocht naar alternatieven, besliste de lokale overheid van Groenland om de ijsberenjacht open te stellen voor rijke toeristen uit het buitenland. Volgens het wetsvoorstel kunnen Groenlanders hun vergunning om op ijsberen te jagen “afstaan” aan een buitenlander.
De toerist betaalt hiervoor een royale vergoeding en staat op die manier in voor het levensonderhoud van de verpauperde jagersfamilie. Maar slechts weinig eilandbewoners hebben zo’n vergunning en het initiatief lijkt een pleister op een houten been. ‘Het gaat steil bergaf met onze jagerscultuur’, zucht Rasmussen. ‘Onze tradities gaan verloren, ons dieet wijzigt, net als onze manier van kleden. Afgelegen gebieden worden door hongersnood bedreigd. Vorige winter zijn er in de streek van Qaanaaq nog sledehonden gestorven, omdat ze niets te eten hadden’.
Toch heeft minister Rasmussen nog hoop. Dankzij de warmere temperaturen kan Groenland misschien een gigantisch landbouwterrein worden. Schapen- en kippenkwekerijen zullen waarschijnlijk uitbreiding nemen en de akkerbouw vaart wel bij warmer weer. Vandaag dooit de bovenlaag van de permafrost steeds dieper en worden er in het zuiden met succes aardappelen gekweekt. De regio rond de poolcirkel kan ook voordeel putten uit haar ligging, zegt Rasmussen. ‘In de zomermaanden is er immers langer zon, de klok rond. Terwijl andere landbouwstreken op onze planeet maximum 12 uren licht vangen per dag’.
Voor de visvangst, in vergelijking met jacht een veel grotere bron van inkomsten voor Groenland, wordt de opwarming van de aarde een dubbeltje op zijn kant. Enerzijds worden de havens en de schippers bedreigd door het toenemende stormweer en dreigen bepaalde vissoorten uit te sterven, bijvoorbeeld omdat hun voortplantingsorganen niet bestand zijn tegen hogere temperaturen. Anderzijds duiken er ook nieuwe vissoorten op. Zo kan er in de wateren rond Zuid-Groenland opnieuw op kabeljauw gevist worden. Wetenschappers vermoeden zelfs dat de kabeljauwvangst tegen het eind van deze eeuw belangrijker wordt dan de garnaalvangst.
Ook voor scheepvaart, mijnbouw en oliewinning openen zich nieuwe perspectieven. ‘Daarom houden de Amerikanen zo aan hun basis in Thule. Vroeger was dat om militaire redenen, nu vooral om wetenschappelijke redenen. Ze zijn erg geïnteresseerd in de gevolgen van het broeikaseffect en in onze geologie, die toch een van de oudste is van deze planeet’. Rasmussen voegt daar wel aan toe dat ze beseft dat de Amerikaanse interesse verder reikt dan geologie. ‘Ik weet ook wel dat men oorlog voert om beslag te leggen op waardevolle grondstoffen. Kijk naar wat er gebeurt in Irak.’ Het grootste eiland ter wereld zou in de toekomst wel eens een gigantisch conflict tussen Europa en de Verenigde Staten kunnen worden.