Lakshmi Puri: ‘Dit schandaal moet stoppen’

Mevrouw Lakshmi Puri was in Brussel om het eerste jaarrapport van UN Women voor te stellen. Dat rapport, In Pursuit of Justice, focust op het belang van juridische vertaling en afdwinging van vrouwenrechten. Bij het begin van het gesprek merk ik op dat het vaak moeilijk is om over de Verenigde Naties te berichten, omdat de structuur zo ingewikkeld is en de gebruikte taal zo doordrenkt van een eigen jargon. ‘Als u een schandaal zou kunnen aankondigen, doet u dat dan zeker, want dat maakt het makkelijker om de inhoud te verkopen’, grap ik.

Lakshmi Puri: Het echte schandaal is het geweld tegen vrouwen dat nog steeds bestaat, ook in Europa. Volgens onderzoek van de Raad van Europa heeft 45 procent van de Europese vrouwen te maken gehad met geweld van mannen. Een op vijf vrouwen is het slachtoffer geweest van huiselijk geweld. Elke dag sterven er zeven vrouwen in Europa als gevolg van geweld door mannen. En zo zou ik nog wel even kunnen doorgaan.

In ontwikkelingslanden wordt dat probleem nog versterkt door de wijdverbreide armoede en door sommige traditionele gebruiken, gewoonten en overtuigingen. Tradities en religies mogen nooit een excuus zijn om mensenrechten te schenden en dus ook niet om de rechten van vrouwen te beknotten of opzij te schuiven. Hetzelfde geldt voor geweld op vrouwen. Er zijn heel wat culturen die vrouwen als minderwaardig beschouwen, wat heel vaak uitmondt in een breed gedeelde aanvaarding van huiselijk geweld of andere vormen van geweld tegen vrouwen.

Dat varieert van klappen of vernederingen over kindhuwelijken, vrouwenhandel of seksuele uitbuiting tot de vaststelling dat meisjes minder eten krijgen dan jongens, waardoor hun ontwikkelings- of zelfs overlevingskansen kleiner zijn. Michelle Bachelet, de voormalige Chileense presidente die nu directeur is van UN Women, vertelt vaak dat zij opgroeide met het gezegde: ‘Een man die van zijn vrouw houdt, slaat haar.’ Dat soort diepgewortelde, culturele overtuigingen moet veranderen.

En hoe kan een VN-organisatie een rol spelen in het ombuigen van praktijken en waarden die gedurende generaties doorgegeven werden als essentieel voor het overleven van de groep?

Lakshmi Puri: Mensenrechten zijn universeel, niet eigen aan Europa of het Westen. De VN-Conventie voor de eliminatie van alle vormen van discriminatie van vrouwen is door 186 landen ondertekend en geratificeerd, dat is toch veelzeggend. Wij vragen dus niet iets dat de regeringen zelf niet willen, we vragen wel dat de engagementen uitgevoerd worden en omgezet worden in wetten en juridische veranderingen.

Op de eerste plaats willen we dat wetten die vrouwen discrimineren, of ze nu tot het formele wetboek, de gewoonterechtelijke praktijk of de religieuze wetten behoren, aangepast worden. Daar bovenop zijn er wetten nodig die de rechten van vrouwen vatten in instellingen of formele procedures. Dat betekent dat elk land wetten zou moeten hebben die verkrachting strafbaar maken en de vervolging van daders makkelijker, maar dus ook instellingen die vrouwen stimuleren om hun verhaal te vertellen. De cultuur van straffeloosheid voor degenen die geweld plegen, moet ophouden te bestaan.

Lukt dat een beetje?

Lakshmi Puri: Er zijn nu 139 landen die hun algemene beloften vertaald hebben in wettelijk of grondwettelijk vastgelegde gelijkheid tussen mannen en vrouwen, vaak aangevuld door wetten die discriminatie expliciet strafbaar stellen. 125 landen hebben wetten in verband met huiselijk geweld –en het is allesbehalve evident om de regulering van de publieke ruimte naar de privé-ruimte te brengen. Zelfs in Europa toont onderzoek aan dat één op vijf mannen én vrouwen huiselijk geweld “normaal” vindt.

Toch betekent dat niet dat onze campagnes tegen de diep gewortelde overtuigingen van mensen of samenlevingen ingaan. Ik ben ervan overtuigd dat mensen uiteindelijk vooral gedreven worden door wederzijds respect. Waar wij ons tegen verzetten, is tegen de uitwassen en aberraties van de manier waarop mensen hun samenleven organiseren.

Hoeveel verschil maken die conventies en wetten in het dagelijkse leven van vrouwen op het platteland?

Lakshmi Puri: Ze maken wel degelijk een verschil, op voorwaarde natuurlijk dat de staat bereid en in staat is om de naleving van de wetten ook af te dwingen. In landen waar wetgeving bestaat tegen huiselijk geweld, gaan mannen wel eens twee keer nadenken voordat ze hun hand heffen tegen hun vrouwen. Er zijn namelijk reële consequenties verbonden aan gedrag eens het omschreven wordt als onwettig. En vrouwen voelen zich gesterkt en gesteund om genoegdoening te zoeken. Daar begint het hele verhaal trouwens, bij het veranderen van het zelfbeeld van vrouwen: ze moeten beseffen dat ze niet geboren zijn als slachtoffers, maar als gelijken van mannen. Daarom is het bewustmaken van jongens en mannen even belangrijk. Zij moeten beseffen dat geweld op vrouwen hen niet tot macho’s of straffe mannen maakt, integendeel.

Bewustmaking kan zo een wijdverbreid probleem toch niet oplossen?

Lakshmi Puri: Neen, daarom zijn die wetten dus nodig, en een effectief apparaat om de naleving van die wetten af te dwingen. Ten slotte heb je ook voldoende bereikbare opvang nodig voor als het toch fout loopt. In China werkt UN Women samen met de Chinese Vrouwenfederatie om multidisciplinaire crisissentra uit te bouwen voor vrouwen die geweld overleefd hebben. Er is gezondheidszorg, politie-opvang, juridische bijstand, psychologische bijstand… Na enkele proefprojecten hebben de overheden van meer dan honderd Chinese steden beslist dat ze zulke crisiscentra willen openen en ondersteunen.

Er zijn veel regeringen in de wereld die niet zo enthousiast zullen zijn om de rechten van vrouwen los te zien van het belang van de familie en de samenhang van de samenleving.

Lakshmi Puri: Toch kiezen ook overheden die veel belang hechten aan de sociale en culturele samenhang voor meer en betere bescherming van vrouwen. In Indonesië werken we daarvoor onder andere via de islamitische familierechtbanken. In Thailand bestaan unieke crisisloketten in meer dan 750 ziekenhuizen. De boodschap van gelijkheid verspreidt zich steeds verder.

Dat is goed nieuws, maar als we naar de cijfers van de Millenniumdoelen kijken, dan zien we dat uitgerekend de doelstellingen die gericht zijn op gelijkheid voor vrouwen en hun menselijke ontwikkeling achterophinken.

Lakshmi Puri: Absoluut. Daarom moet gelijkheid tussen mannen en vrouwen niet alleen als een strikt genderthema gezien worden, maar moet het ook vertaald worden in bijvoorbeeld gelijke economische kansen en rechten. Trouwens, de Wereldbank toont in haar jongste World Development Report aan dat meer gendergelijkheid ook goed is voor de economische groei en ontwikkeling. Maar vandaag zijn meer dan zestig procent van de armen op de wereld vrouwen. Je kan, met andere woorden, geen werk maken van MDG1 (halvering van de extreme armoede tussen 1990 en 2015) als er geen werk gemaakt wordt van MDG3 (gelijkheid tussen mannen en vrouwen).

Hetzelfde geldt voor de bestrijding van honger in de wereld, zegt de VN Voedsel- en Landbouworganisatie FAO. Geef vrouwen, die vijftig procent van de voedselproducenten uitmaken, dezelfde toegang als mannen tot productieve instrumenten zoals krediet, grond, zaden, technologie, kunstmest… en de voedselonzekerheid van 450 miljoen mensen zou weggenomen worden.

Als het zo eenvoudig is, waarom gebeurt dat dan niet?

Lakshmi Puri: Onder andere omdat we nog niet ver genoeg staan in de politieke vertegenwoordiging van vrouwen. Waar beleid gemaakt wordt, moeten we streven naar minstens dertig procent aanwezigheid van vrouwen. Dat maakt een reëel verschil. In India zijn nu een miljoen vrouwen als vertegenwoordigsters betrokken bij de lokale bestuursraden, de panchayats. Nu is het kwestie om die honderdduizenden vrouwen politiek te scholen zodat ze hun positie omzetten in macht, waarmee ze reële veranderingen kunnen afdwingen. In Rwanda en Liberia zorgden de ruime vertegenwoordigingen van vrouwen in de parlementen voor meer vrouwvriendelijke wetgeving met meer zwangerschapsverlof, bijvoorbeeld.

Daar is in de Democratische Republiek Congo nog geen sprake van.

Lakshmi Puri: Toch zijn de mobiele gerechtshoven in Congo een bescheiden succesverhaal. Op die manier verhogen we de kansen van vrouwen uit afgelegen gebieden om met hun klachten te kunnen aankloppen bij het gerecht.

Maar de staat, die moet zorgen voor de bescherming van vrouwen en die de toepassing van de wet moet afdwingen, is via zijn leger een van de voornaamste daders van het geweld.

Lakshmi Puri: De opdracht van de Verenigde Naties is de overeengekomen principes zo goed mogelijk realiseren op het terrein, in samenwerking met de plaatselijke regering. Als het nodig is moeten we de overheid ervan overtuigen dat er meer moet gebeuren om geweld te voorkomen of om de schuldigen op te sporen en te berechten. De VN zijn actief in 28 landen in conflict- of post-conflictsituaties. We brengen in die kwetsbare omstandigheden een duidelijk kader en helpen deze landen zelf actieplannen te ontwikkelen. De VN hebben bovendien Resolutie 1325 [waarin landen zich ertoe verbinden vrouwen in conflictsituaties te beschermen en hen te betrekken bij onderhandelingen en oplossingen] als hefboom om meer aandacht voort vrouwenrechten en vrouwenparticipatie af te dwingen.

Er zijn ook een aantal incidenten bekend waarbij het de VN-blauwhelmen of vertegenwoordigers zelf waren die vrouwen seksueel uitgebuit hebben.

Lakshmi Puri: De secretaris-generaal heeft zich duidelijk uitgesproken voor een nultolerantie voor dat soort gedrag omdat we de behoeders moeten zijn van de universele waarden. We proberen zulke incidenten ook te voorkomen door veel meer in te zetten op training en voorbereiding van de troepen die ingezet worden onder VN-mandaat, maar ook van plaatselijke rechters, soldaten en politiemensen.

In Afghanistan staan de rechten van vrouwen centraal in het discours van de verschillende strijdende partijen. Kan de regio de stap naar vrede zetten zonder de rechten van vrouwen op te offeren?

Lakshmi Puri: Het belangrijkste wat we nu moeten doen is inzetten op het versterken van vrouwen: hun capaciteit om aanwezig te zijn in het debat, hun zelfbeeld, hun economische situatie. Cruciaal daarin is het steunen van vrouwenorganisaties of –bewegingen. Wij vinden dat minstens een derde van de vertegenwoordigers aan een eventuele vredesonderhandelingstafel vrouwen moeten zijn, zodat er meer aandacht zou zijn voor de impact van de afspraken op het leven en de rechten van vrouwen.