Landen in zuidelijk Afrika ondergraven vrijhandelsdroom

Elf van de veertien lidstaten van de Zuidelijk Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap (SADC) moeten sinds augustus 2008 officieel een regionaal vrijhandelsakkoord naleven. Voor 85 procent van alle goederen en diensten die de landen uitwisselen, werden alle importheffingen meteen geschrapt. Maar de betrokken regeringen blijken bijzonder inventief in het verzinnen van alternatieve handelsbeperkingen. 

Protectionisme

“Zambia beschermt zijn suikerindustrie tegen de goedkopere import uit Zimbabwe door alleen invoer toe te laten van suiker waaraan vitamine A is toegevoegd”, zegt de Zambiaanse handelsconsultant John Kasanga. “Omgekeerd houdt Zimbabwe aardbeien uit Zambia tegen door alleen vrachten van minstens een ton af te handelen – nauwelijks haalbaar bij een kwetsbaar en snel bederfbaar product als aardbeien.”

Kasanga heeft nog ettelijke voorbeelden van importregeltjes die vooral de eigen producenten uit de wind moeten zetten. Vrachtwagens staan vaak weken stil aan de grens om dure en ingewikkelde douaneformaliteiten af te wikkelen. Er blijkt geen kruid tegen gewassen. “Als we gaan samen zitten met regeringen om pakweg de handelsbelemmeringen aan de grensposten weg te werken, boeken we vaak succes, maar zes maanden later zijn die beperkingen alweer van kracht”, klaagt Gilbert Boois van de Walvis Bay Corridor Group. De groep probeert de handel te bevorderen tussen de landen van zuidelijk Afrika die geen uitweg naar zee hebben en de Namibische zeehaven in Walvisbaai.

Veel landen in zuidelijk Afrika maken ook geen haast met het harmoniseren van productnormen en standaarden, een andere voorwaarde voor een vlotte regionale handel. “Sommige lidstaten van de SADC werken niet mee aan de regionale integratie”, stelt Annascy Mwanyangapo vast, directeur internationale handel in het Namibische ministerie van Handel en Industrie.

Douane-unie

In 2008 had de Zuidelijk Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap zich nog voorgenomen om tegen 2010 een douane-unie te vormen, maar door de problemen rond de alternatieve handelsbeperkingen is die streefdatum inmiddels geschrapt. “Een ministeriële taakgroep bekijkt die zaak en zal voor het eind van dit jaar aanbevelingen formuleren over hoe het nu verder moet”, zegt Tomás Salomão, uitvoerend secretaris van de SADC. Sommige landen zijn daar niet mee tevreden. De Namibische handelsminister Hage Geingob noemde zichzelf twee weken geleden “bezorgd” over “de trage uitvoering van het vrijhandelsakkoord”.

Maar intussen brokkelt zelfs de belangrijkste bouwsteen van de toekomstige douane-unie van de SADC, de bestaande douane-unie tussen Zuid-Afrika en Botswana, Lesotho, Namibië en Swaziland (SACU), gevaarlijk af. Zuid-Afrika is met zijn kleinere buurlanden in een felle strijd verwikkeld over de inkomsten uit importheffingen en accijnzen. De Zuid-Afrikaanse economische expansiedrang blijkt moeilijk te verzoenen met de ontwikkelingsdoelstellingen van de veel armere lidstaten van de SACU. Als de bestaande douane-unie nu wordt uitgebreid, zullen die spanningen alleen maar toenemen, zeggen experts.

Pan-Afrikaanse vrijhandelszone

Veel sneller vorderen intussen de gesprekken over een vrijhandelszone tussen de SADC en twee andere regionale gemeenschappen in Afrika – de Gemeenschappelijke Markt voor Oost- en Zuidelijk Afrika (Comesa) en de Oost-Afrikaanse Gemeenschap (EAC). Die vrijhandelszone zou 26 landen met 527 miljoen consumenten bestrijken – meer dan de helft van het hele continent. Het ziet ernaar uit dat er al halverwege dit jaar overeenstemming zal zijn over die nieuwe vrijhandelszone.

Vooral Zuid-Afrika denkt voordeel te doen met het nieuwe initiatief. Een pan-Afrikaanse vrijhandelsovereenkomst zou Zuid-Afrikaanse bedrijven helpen meer toegang af te dwingen tot interessante markten buiten de SADC, en zou ook de positie van Zuid-Afrika versterken als brug naar Afrika voor allianties als IBSA (India-Brazilië-Zuid-Afrika) en BRICSA (Brazilië-Rusland-India-China-Zuid-Afrika).

“De tripartite-vrijhandelsovereenkomst staat nu bovenaan op de agenda”, zegt een handelsonderhandelaar uit de regio, die niet genoemd wil worden. “Dat betekent niet dat de douane-unie tussen alle SADC-landen niet meer op de agenda staat, maar de Zuid-Afrikanen zullen niet meespelen als ze er niet beter van worden.”