Landloze boeren in Brazilië zijn het wachten beu

Enkele maanden geleden haalde de MST, de beweging voor landloze boeren in Brazilië, weer eens de internationale pers. Duizenden MST-leden bezetten toen in de hoofdsteden van een tiental deelstaten dagenlang een aantal overheidsgebouwen. Hun eisenpakket was tweevoudig: de vraag om het krediet, voorzien om landloze boeren te ondersteunen bij het aanschaffen en het bebouwbaar maken van gronden, te verdubbelen en om de intresten op de leningen te verlagen. De twee actiepunten vormden echter maar het topje van een berg opgestapelde frustraties over het uitblijven van afdoende landhervormingen. Luis Antonio Pasqueti, MST-verantwoordelijke voor de Internationale Contacten, was onlangs op doorreis in België. ‘We zien dat budget almaar verlagen, terwijl toegezegde kredieten steeds langer op zich laten wachten,’ aldus Pasqueti. ‘President Cardoso heeft een aantal programma’s in het leven geroepen om tegemoet te komen aan de landlozen, maar ze zijn niet meer dan een doekje voor het bloeden. Elke keer opnieuw wil men ons in verkiezingstijd paaien met nieuwe voorstellen. Maar echte oplossingen blijven uit.’ Al vier decennia lang wordt dit delicate thema door de wisselende regeringen handig omzeild, onder druk van de grootgrondbezitters die hardnekkig hun privileges verdedigen. Daardoor is in Brazilië nog steeds vierenveertig procent van de bebouwbare grond in handen van één procent van de bevolking. Vijftien jaar lang al vecht de beweging, die momenteel vijf miljoen families groepeert, tegen deze wantoestand. De zogenaamde ‘modernisering’ van de economie en het opengooien van de Braziliaanse markt verscherpt alleen maar de tegenstelling. Pasqueti: ‘In de afgelopen drie jaar dat Cardoso aan de macht was, kregen 180.000 families een stukje grond maar er kwamen 400.000 landlozen bij.’ De getroffen boeren werkten vooral op familiebedrijfjes, waar cacao en katoen verbouwd werd en die bezweken onder de harde concurrentie ten gevolge van de Mercosur, het zuidelijke handelsblok waar Brazilië samen met Argentinië, Paraguay en Uruguay deel van uitmaakt. ‘In deze neoliberale economische politiek is er voor ons geen plaats meer’, aldus de MST-leiders, die vast besloten zijn zich niet neer te leggen bij deze gang van zaken.

Ontploffingsgevaar

De groeiende tegenstelling tussen grondbezitters en landlozen zorgt intussen voor een escalatie van geweld op het platteland. De afgelopen drie jaar werden maar liefst honderd tweeëndertig MST-leden vermoord. Achttien van de zevenentwintig deelstaten kampen met grondconflicten. De bloedige incidenten die zich in maart in de noordelijke deelstaat Pará voordeden, illustreren het sociaal explosieve klimaat dat ook de rest van het land dreigt aan te tasten. In het dorpje Parauapebas werden toen twee MST-leiders in koelen bloede neergeschoten door privé-milities van de plaatselijke haciënda-eigenaars. De twee coördineerden vijfhonderd families die de haciënda Goiás 2 gedurende twintig dagen bezet hadden maar bezig waren met de ontruiming ervan. ‘Onalicio Barros Araujo en Valentín Silva Serra stonden op de zwarte lijst’, aldus de regionale MST-woordvoerdster. Parauapebas grenst namelijk aan Eldorado do Carajás, waar op 17 april 1996 negentien boeren werden doodgeschoten door de politie. Totnogtoe is er in verband met die moordpartij geen enkele schuldige aangewezen. De twee vermoorde MST-leden waren wel getuigen van die slachtpartij. Als reactie op de moord van de twee leden kondigde de beweging een volgende reeks bezettingen aan. De grootgrondbezitters van hun kant gingen over tot het inzetten van gewapende burgermilities om de bezetters hardhandig aan te pakken. Waarop de regering besloot een speciale troepenmacht van enkele honderden soldaten naar de regio te sturen om de orde te herstellen. Pasqueti: ‘Dat is een onderdeel van een nieuwe tactiek. Het leger is aanwezig om verdere incidenten te voorkomen, maar intussen observeren ze vooral de boeren en sloven ze zich uit in het verzamelen van informatie over de aanwezige families en hun leiders. De privé-milities en de haciënda-eigenaars worden echter ongemoeid gelaten.’

Stoere jongens gevraagd

Het voorval van Pará is geen uitzondering. Ook in andere Braziliaanse deelstaten deden grondbezettingen de spanning toenemen. De haciënda-eigenaars willen hun territorium met alle mogelijke middelen verdedigen. Zo richtten de grootgrondbezitters van negen deelstaten, gegroepeerd in de ANPRU, de Vereniging van Landbouwproducenten, onlangs een heus netwerk van gewapende privé-milities op, speciaal getraind in de bestrijding van landbezettingen. Deze paramilitaire jongens, nu al een leger van ruim vijfhonderd, kunnen via internet gecontacteerd worden en komen per vliegtuigje of in terreinwagens ter plaatse om de klus te klaren. MST-leiders spreken van een echte ‘vuile oorlog’. ‘De regering heeft weet van deze illegale milities maar steekt geen vinger uit om ze daadwerkelijk te verbieden,’ aldus Pasqueti. ‘Bovendien is de president erop uit de beweging in discrediet te brengen door verwarring te zaaien en de media spelen daar handig op in.’ Op diverse plaatsen in het land worden namelijk landbezettingen uitgevoerd door groepen die helemaal niets te maken hebben met de MST maar zichzelf wel misleidende namen geven zoals ‘De beweging van de Landlozen van Brasilia’, of ‘De Beweging voor de Strijd om de Grond’. Sommigen gaan bijzonder agressief te werk, zoals onlangs bij een bezetting in Pará het geval was. Die bezetting werd toen uitgebreid door de plaatselijke tv getoond en toegeschreven aan de MST. President in nood

De Braziliaanse katholieke kerk is al jarenlang een trouwe bondgenoot van de MST. Dat ze ook van zins is dat te blijven, blijkt uit de recente benoeming van Serafim Fernandes de Araújo, aartsbisschop van Belo Horizonte, tot opvolger van kardinaal Arns. Fernandes de Araújo staat bekend als voorstander van de landhervormingen, als verdediger van MST en als sympatisant van ‘Lula’ en diens Arbeiderspartij.Begin dit jaar gaf het Vaticaan een document vrij over de grondproblematiek en de armoede. Daarin stond onomwonden dat ‘grondbezettingen wel degelijk toegestaan zijn en grootgrondbezit ten stelligste veroordeeld moet worden’. Volgens de sociale leer van de Kerk, zo leert het document, heeft iemand die in extreme nood verkeert, ‘het recht het nodige te nemen van de rijkdom van de anderen’. Volgens een enquête is 85 à 90% van de Brazilianen het eens met de eis voor landhervormingen en is ook 70 à 75 % het eens met de bezettingen. Cardoso, die het afgelopen half jaar alles in het werk stelde om zijn herverkiezing te verzekeren, ziet de kans hierop hoe langer hoe kleiner worden. Het verklaart wellicht zijn verkrampte reactie op de acties van de landlozen.