"Libië ruilt idealen van de revolutie in voor fatwa's"

Vrouwen die in Libië opkomen voor hun rechten, worden constant beledigd, lastiggevallen en bedreigd, zegt de 57-jarige hoogleraar, die tevens voorzitter is van de Organisatie voor de Verdediging van het Vrije Denken.

Almagrabi studeerde filosofie en Libië en Frankrijk en is auteur van vier dichtbundels, en roman en toneelstuk dat onlangs in het Arabisch is vertaald. Ze werkt momenteel aan drie andere boeken, een taak die ze combineert met haar activisme en docentschap.

IPS: In oktober was het twee jaar geleden dat Muammar Khadaffi werd afgezet en vermoord. Wat is er sindsdien veranderd voor vrouwen in Libië?

Aicha Almagrabi: Er zijn dingen veranderd, maar niet ten goede. We zijn rechten kwijtgeraakt. Polygamie is bijvoorbeeld nog steeds geaccepteerd in Libië. Maar onder Khadaffi had een man tenminste nog toestemming van zijn vrouw nodig, om een tweede vrouw te mogen trouwen. Nu hoeft dat niet meer.

Het herzien van de wet op polygamie was een van de eerste dingen die Mahmoud Jibril, het hoofd van de Nationale Transitieraad, noemde in zijn beroemde speech bij het einde van de oorlog, nog voordat hij begon over wederopbouw of herstel van het maatschappelijk middenveld.

Op straat kunnen vrouwen niet protesteren. Ze worden dan constant beledigd, bedreigd en lastiggevallen. Tijdens de revolutie hadden we vrouwelijke martelaren, maar politiek gezien heeft het ons niets opgeleverd.

Er zitten wel vrouwen in de regering. Wat is dan hun rol?

Deze vrouwen moeten veel moeite doen hun zetels te behouden. Ze zijn door hun partijen gebruikt voor electoraal gewin. In de Commissie van 60, de commissie die de Libische Grondwet moet schrijven, zijn maar zes plaatsen gereserveerd voor vrouwen.

Een van de leden van het Algemene Nationale Congres, het Libische parlement, heeft zelfs voorgesteld om mannen en vrouwen niet dezelfde ruimte te laten delen tijdens bijeenkomsten. De cijfers zijn ook veelzeggend. Negentig procent van de onderwijzers is vrouwelijk, maar slechts 2 procent is doorgedrongen tot een leidinggevend niveau.

De politiek lijkt in Libië minder belangrijk te zijn dan het woord van de hoogste religieuze leider moefti Sadeq al Ghariani. Is hij de echter leider van het land?

De moefti heeft religieuze macht en wordt gesteund door zowel politiek als militaire organen. Ze willen dat de toekomstige grondwet gebaseerd wordt op de islamitische wetgeving, de sharia. Wat ze willen is in feite gebaseerd op hun eigen interpretatie van de Koran en hun wil is gevaarlijker dan het heilige boek zelf. Er wordt veel gezegd over de sharia, maar zelden wordt erbij gezegd dat er veel verschillende versies zijn: willen we de Iraanse versie, de Afghaanse of misschien de Marrokkaanse?

Een van de belangrijkste doelen is het onder controle houden van vrouwen op grond van hun eigen visie op de Koran. Daarom moet politiek ook gescheiden worden van religie. Meisjes worden nu op school gedwongen een hoofddoek te dragen. De moefti voert campagne om dit voor alle vrouwen verplicht te stellen.

Ik geef les aan de Zaytuna-Universiteit in Tripoli. Daar ben ik de enige vrouw die geen hoofdbedekking draagt. Mijn vrouwelijke collega’s dragen of een hoofddoek, of een nikaab die alleen hun ogen vrij laat. Dat doen ze niet omdat het wettelijk moet, maar omdat ze zware sociale druk voelen.”

Er gaan geruchten over een nieuwe fatwa (islamitische regel) die in januari van kracht zou worden en vrouwen verbiedt te reizen zonder mannelijk metgezel. Wat weet u hierover?

“Het zou me niet verbazen. Ik woon buiten de stad en eerder dit jaar werd ik aangehouden door een groep gewapende mannen toen ik op weg was naar mijn werk. Ik werd een uur vastgehouden, omdat ik alleen reisde. Die affaire heb ik aangekaart in de media en zo kwam er aandacht voor. De publiciteit was aanleiding voor een demonstratie. Zoals gewoonlijk werden we daarbij beledigd, geslagen en geïntimideerd.”

Is het toenemende geweld in het land op dit moment het meest dringende probleem voor Libische vrouwen?

“Het is een van de problemen. Vrouwen worden beperkt in hun handelen door hun rol in het gezin. Op straat zijn ze bovendien niet veilig. Ze lopen het risico aangerand of ontvoerd te worden. Toch lijkt het er niet op dat in de nieuwe grondwet enige aandacht besteed zal worden aan vrouwenrechten.

De beperkte invloed van maatschappelijke organisaties is een ook belangrijke kwestie. Bij het begin van de revolutie in 2011 was het maatschappelijk middenveld erg sterk. Maar groeiende druk heeft geleid tot minder invloed. De idealen van de revolutie, vrijheid en rechtvaardigheid, zijn vervangen door fatwa’s en religieuze speeches.”

Wat kan Libische vrouwen in deze situatie helpen?

“Zelfs in het onwaarschijnlijke geval dat er een grondwet komt die gebaseerd is op mensenrechten, is er een revolutie nodig om de mindset van Libische vrouwen te veranderen. Het is essentieel om de macht van de milities te breken, en die van gewapende groepen die niet onder de paraplu van het leger en de politie functioneren, voordat de grondwet vast komt te liggen. Als dat niet gebeurt, stevenen we af op een Afghaans model als het gaat om vrouwenrechten.”