Lily Deforce: "Natuurlijk is Faitrade commercie. Maar mét spelregels"

Meer dan duizend producten op de Belgische markt dragen het Max Havelaar Fairtrade keurmerk. Daarmee is duidelijk dat Max Havelaar al lang geen onbekende meer is voor de gemiddelde consument. Op de laatste dag van de Week van de Fair Trade presenteert MO.be u een interview met Lily Deforce, directeur van Max Havelaar België.

U bent afkomstig uit de bedrijfswereld. Hoe kwam je dan terecht bij Max Havelaar?

Lily Deforce: Ik ben landbouwingenieur, heb een doctoraat in de scheikunde gedaan en ben daarna in het reguliere bedrijfsleven aan de slag gegaan. Ik heb onder meer zes jaar voor Procter & Gamble gewerkt. Op een bepaald moment heb ik mij de vraag gesteld of ik mijn waardepatroon binnen het bedrijfsleven kon realiseren. Omdat het antwoord negatief was, heb ik de bewuste keuze gemaakt om uit de bedrijfswereld te stappen.

Ik ben dan aan de slag gegaan bij Vredeseilanden, een ngo die zich op dat moment de vraag stelde waarop hij zich als organisatie moesten focussen. Al vrij snel werd daar duidelijk dat als je als kleine ngo uit het Noorden een verschil wil maken voor kleine boeren in het Zuiden, je je met toegang tot de markt en een eerlijk inkomen voor landbouwers moet bezighouden. Het idee van de zelfredzaamheid van kleine producenten, empowerment en alles wat daarbij komt kijken, was nieuw voor mij, maar wel een logisch gevolg van wat ik gezien had in het bedrijfsleven.

Via handel concreet iets doen aan armoede en dit verhaal ook politiek verzilveren, is de basisgedachte waarvan ik zelf van doordrongen ben. Sedert vorig jaar ben ik directeur van Max Havelaar. Dit is voor mij de ideale context om bedrijfsleven en de problematiek van het Zuiden samen te brengen.

Op welke manier wordt dit samengebracht?

Lily Deforce: Elk bedrijf dat vandaag een landbouwproduct uit het Zuiden importeert, kan via ons systeem zijn aanvoerketen laten certificeren met het Fairtrade Max Havelaar keurmerk. Zo kan iedereen zeker zijn dat de producent die achter de grondstoffen zit op een billijke manier verloond wordt voor een ecologisch en sociaal verantwoorde productie. 

Dat is de basisfilosofie van Fairtrade: je legt criteria op aan de producenten in het Zuiden, maar daar tegenover zet je een economisch luik. Ze krijgen een correcte prijs die minstens de kosten dekt. Door het certificaat weet de bedrijfsleider – en finaal vooral de consument – dat achter heel de keten van het betreffende product een verhaal van eerlijke handel schuilt. Het label is een communicatie-instrument.

Hoe groot schat u de invloed van handel op ontwikkeling?

Lily Deforce: Ik denk dat die heel groot kan zijn. In het Zuiden zijn de meeste mensen die het met minder dan 2 dollar per dag moeten stellen kleinschalige landbouwerszijn, Dat betekent dat er enorm veel mogelijkheden zijn om via het handelssysteem betekenisvolle stappen te zetten. Dat gaat dan in de eerste plaats om een billijke vergoeding aan de producenten opdat ze een kwaliteitsproduct afleveren. Zo krijg je een generatie van mensen die economisch participeren.

We werken in Nicaragua bijvoorbeeld samen met een coöperatie die een deel van de Fairtradepremie in studiebeurzen voor hun kinderen steekt. Zo kom je hopelijk in een spiraal van ontwikkeling terecht en creëer je een iets sterkere middenklasse.

Wat Fairtrade betreft, schatten wij onze wereldomzet op bijna drie miljard euro en werken we met anderhalf miljoen boeren. Dat is peanuts. Het goede nieuws is wel dat we een gemiddelde groeisnelheid kennen van 40 procent.

In welke mate kan Fairtrade dan een impact krijgen op het wereldgebeuren?

Lily Deforce: Als een bedrijf als Starbucks van zo’n zes procent naar honderd procent Fairtrade koffie wil overstappen, is dat natuurlijk niet onbelangrijk. Cadbury schakelde ook over naar Fairtrade chocolade. Dat gaat over 15.000 ton cacao. In Zwitserland zijn één op twee bananen Fairtrade gecertificeerd en we werken samen met Unilever voor Ben & Jerry’s ijs.

Dan ben je dus niet meer in de marge aan het prutsen. Dat zijn enkele topbedrijven die met Fairtrade aan de slag gaan. Het zijn er vandaag nog veel te weinig, maar we hebben toch al een samenwerkingsverband met enkelen.

Sommige bedrijven stellen zich luidop de vraag: “Doen wij dan aan unfair trade?”

Lily Deforce: Fairtrade is gedefinieerd als concept. Vandaag weten mensen goed wat achter het label zit. De discussie over fair en unfair trade is terug te voeren op het duurzaamheidsvraagstuk. Als je voor een zak koffie minstens 60 dollar zou moeten krijgen, maar er in het reguliere marktsysteem maar 40 dollar voor betaald wordt, is dat dan duurzaam?

Duurzaamheid gaat over deze en volgende generaties. Wij hebben de neiging om duurzaamheid ecologisch in te vullen, maar een producent uit het Zuiden stelt zich eerst en vooral de vraag of hij een inkomen heeft. Pas als hij een inkomen heeft, kan hij investeren in ecologische productie.

Als bedrijven overstappen naar Fairtrade, verandert er dan echt iets? Of laten ze wat ze al lang doen certificeren met het oog op populariteitswinst?

Lily Deforce: Het is zeker niet iets dat ze al deden. Gisteren zaten ze in een situatie waarbij ze grondstoffen kochten aan de marktprijs terwijl ze daar morgen een eerlijke prijs voor betalen. De bedrijven moeten zich conformeren aan onze criteria en daar hangt een prijskaartje aan vast.

Ik had gisteren nog een discussie met iemand die zei dat het allemaal commercie was, op een negatieve manier. Natuurlijk is het commercie! Fairtrade zet zich niet buiten het handelssysteem. Het is business, maar wel met bepaalde spelregels. Als iemand volgens deze spelregels zaken wil doen, zijn wij daar absoluut niet vies van.

Uiteraard handelen bedrijven vanuit de vraag van de consument en zetten ze soms de stap naar Fairtrade vanuit de nood om hun imago op te frissen. Wat de drijfveer is, is misschien minder belangrijk dan het eigenlijke resultaat. Vorig jaar hebben we bijvoorbeeld de beslissing genomen om met Lidl samen te werken. Dat is controversieel, maar het plaatst je wel in een dialoogmodel waarbij je de ander de vraag kan stellen: “Wat betekent duurzaamheid voor u?”

De taak van Max Havelaar bestaat erin om ervoor te zorgen dat de producenten in het Zuiden zo veel mogelijk producten kunnen verkopen aan een eerlijke prijs. Een derde van het volume van Fairtrade wordt nog altijd via Oxfam verkocht. Oxfam is dus nog steeds belangrijk voor ons, maar als wij de boeren in het Zuiden een significant volume willen geven op onze markt moeten we samenwerken met grote actoren zoals Nestlé en Lidl.

In hoeverre denkt u dat het nodig is om via politieke weg oneerlijke handelspraktijken aan te klagen?

Lily Deforce: Dat is heel belangrijk. Het concrete werk dat we met het Fairtrade-label leveren is belangrijk, maar het politieke verhaal dat hiermee verbonden is, is nog veel belangrijker. Als Fairtrade met twintig procent groeit, wil dat zeggen dat je maatschappelijk relevant bent en je een politiek thema moet zijn. Ik ben blij dat dit meer en meer lijkt te lukken.

Ik denk niet dat Max Havelaar meteen die politieke rol moet opnemen. Andere organisaties zullen meer een confrontatiemodel hanteren om bedrijven te wijzen op hun verantwoordelijkheid. Dat is goed, maar wij staan meer voor een dialoogmodel. We proberen samen iets op te bouwen. We treden graag op als katalysator zoals bijvoorbeeld met de FairTradeGemeentes. Maar kunnen we dit alleen? Nee!

Als een gemeente er bijvoorbeeld voor kiest om enkel Fairtrade koffie te schenken, krijgen jullie dan vanuit de industrie niet de reactie dat dit oneerlijke concurrentie is?

Lily Deforce: Ja, maar vandaag zitten we in België in een situatie dat alle grote branders –behalve Douwe Egberts– Fairtrade koffie kunnen leveren. In principe is toetreden tot het systeem niet zo complex en het aanbod is geen probleem.

Als een gemeente dus kiest voor het concept van een faire prijs voor de producent in het Zuiden, is het perfect mogelijk om daar als koffiebrander op in te spelen. Ik vind het dan ook spijtig dat we er op dit moment nog niet in geslaagd zijn om een grote speler als Douwe Egberts te overtuigen van de mogelijkheden die Fairtrade biedt.