Mapuche willen eindelijk gehoord worden

Het lot van de Chileense Mapuche indianen is een van de thema’s in de verkiezingsstrijd. Die Mapuche zijn al sinds de kolonisering onder druk gezet, maar werden vooral gemarginaliseerd sinds de dictatuur van generaal Pinochet een rechtlijnig neoliberaal beleid ging voeren. Niet alle Mapuche leggen zich bij die situatie neer en sommigen grijpen naar geweld om hun zaak op de politieke agenda te krijgen. Stéphanie Borgers en Yasser Barona Dao spraken in de gevangenis van Angól met enkele kopstukken van de verzetsbeweging CAM (Coordinadora Arauco-Malleco).

“Ik ben de leider met de meeste veroordelingen en de zwaarste straf. Naar het schijnt ben ik ook de gevaarlijkste die er rondloopt.” Netjes aangekleed zit hij rustig op zijn bed en ontvangt hij ons in zijn kleine cel volgepropt met boeken. Hoewel daar aan zijn onvermoeibaar uiterlijk niet veel van te merken is, houdt hij al een maand een hongerstaking vol. Zijn zevende tot nu toe.

Héctor Llaitul laat een overrompelende indruk na. Met onder meer zijn celgenoot Ramón Llanquileo stichtte hij de CAM in 1998, een radicale verzetsbeweging die alles in het leven stelt om de autonomie van hun volk terug te vorderen. Ze verwijzen daarbij naar de politiek-territoriale autonomie tijdens de Spaanse bezetting, toen ze zich als enige indianenbevolking zich niet wilden onderwerpen aan de eisen van de overzeese indringers.

De CAM noemt zichzelf weichafe, wat in hun taal krijger betekent. Met felle daden zetten ze hun woorden kracht bij: aanslagen op grootgrondbezitters en op openbare aanklagers die het op jonge Mapuche gemunt hebben, vrachtwagens van houtexporteurs in brand steken, enz. Gevolg: in 2002 werden ze door Chili uitgeroepen tot vijanden van de staat.

“Het actuele systeem laat slechts ruimte voor één dominante samenleving.”, legt Ramón uit. “Dit betekent dat de Mapuche moet stoppen met Mapuche te zijn om zich te kunnen integreren in de Chileense maatschappij. We verlangen niet dat de regering onze problemen oplost, maar we willen de vrijheid krijgen om zelf onze problemen aan te pakken.” Het jeugdige, vrolijke voorkomen van Ramón verraadt geenszins zijn vurige vastberadenheid in de hongerstaking die ook hij onderneemt. “Een hongerstaking lijkt moeilijker dan het is”, grijnst hij. “Als je een duidelijk doel voor ogen hebt, is niets onoverkomelijk.”

“De natuur vernielen is voor ons als een broer doden”

Al vijf eeuwen lang strijden de Mapuche indianen voor een menswaardig bestaan. Het is niet geweten hoe lang ze het continent al bewonen, maar we kunnen met zekerheid stellen dat ze sinds de komst van de Spanjaarden geen rust meer kennen. De Chileense onafhankelijkheid drong hun een twijfelachtige integratie op, die hen dwong op te houden te bestaan als een etnische groep. Sindsdien groeiden ze uit tot de armste sociale klasse van Chili, en leven ze nog met 1 miljoen in afgelegen gemeenschappen of verspreid in de grootsteden. Mapuche hebben hun eigen visies en tradities die geheel in overeenstemming zijn met een diep respect voor de natuur. Ze noemen zich ‘Mapu-che’, wat in hun taal letterlijk ‘Volk van de Aarde’ betekent. Het is geen verrassing dat de neoliberale visie van de Chileense staat en hun handelspartners weinig begrip kunnen (of willen) opbrengen voor een wereldvisie die zo veraf ligt van hun blind streven naar groeiende winst.

Chili dat zich met zijn economie gemakkelijk één van de beste leerlingen van de Latijns-Amerikaanse klas mag noemen, behaalt zijn goeie resultaten grotendeels dankzij zijn wereldwijde houtexport, die na de mijnbouw de tweede grootste inkomstbron is. En dat werd door de Chileense regering alleen maar toegejuicht. De Chileense dictator Augusto Pinochet vervaardigde in 1974 een decreet dat bonussen uitreikte om stukken land op te kopen en te beplanten. Hoewel dat subsidieproces in december vorig jaar verliep, stond het altijd hoog op de agenda van President Sebastián Piñera om daar verandering in te brengen.

Het Ministerie van Landbouw benadrukt immers dat Chili dankzij deze wet niet aan ontbossing lijdt (wat bij veel landen wel het geval is), en elk jaar zelfs meer hectares bos kan opmeten. Het subsidieproces zou dienen om kleine en middelgrote ondernemers een hand toe te steken, hoewel een studie van het Chileense adviesbureau voor landbouwzaken Consultora Profesional Agraria bevestigt dat tussen 1980 en 1997 ongeveer 94% van de bonussen naar middelgrote en grootgrondbezitters ging, en slechts 6% naar kleine grondbezitters. Geen goed nieuws voor de Mapuche dus: ze worden genadeloos van hun land verdreven of kunnen niet anders dan hun woongebied te verlaten. De grond is immers zodanig aangetast door de intensieve bosbouwindustrie dat landbouw, hun belangrijkste voedselbron, onmogelijk wordt gemaakt.

“De Chileense bosbouwindustrie is één van de grootste houtproducenten ter wereld.”, gaat Héctor verder. “De massaproductie veroorzaakt verzuring van de grond waardoor die onvruchtbaar wordt. Dat vermindert aanzienlijk de diversiteit van de fauna en flora, wat onze streek tot de meest woestijnachtige van het land maakt. Dat systeem gaat helemaal in tegen onze filosofie die juist draait om het welzijn van de grond en de natuur. Wij willen niet kapotmaken, noch uitbuiten. De natuur vernielen is voor ons als een broer doden.”

99% van de visvangst verkocht

Ook de kuststreek moet eraan geloven. In januari 2013 slaagde president Piñera erin ook het Chileense kust- en zeegebied te privatiseren. De Wet van de Visvangst bepaalt dat zowat 99% van alle sardienen, ansjovis en makreel (de belangrijkste vissoorten van de streek, rijk aan proteïnen en Omega 3) in handen vallen van een kleine groep bedrijven die er voer voor kippen, varken en zalm mee produceren. Slechts 1% is dus gereserveerd voor menselijke consumptie. Opnieuw slecht nieuws voor de inheemse gemeenschappen die al eeuwen de kust bevolken en leven van hun traditionele visvangst.
“De bedrijven maken zich eigenaar van onze leefruimte. En wanneer Europa handel drijft met die bedrijven, worden ze zelf medeplichtig aan deze misdaad”, meent Héctor. “Ze kopen producten met bloed aan. Een gigantische diefstal die al een eeuw aan de gang is. Het zou ideaal zijn mochten er handelsvoorwaarden bestaan, die instaan voor de bescherming van de Mapuchegemeenschappen.”

Wettelijke machteloosheid

Veel meer dan dit onrecht aanklagen kunnen de Mapuche niet doen. De wettelijke realiteit van Chili zet hen immers schaakmat. Het gebruik van geheime getuigenissen tijdens de processen is schering en inslag. Het is niet verbazingwekkend dat het 2012 jaarverslag van de IWGIA (International Work Group for Indigenous Affairs) bevestigt dat de criminalisering van deze bevolkingsgroep nog steeds een zeer actueel probleem is. Ook de antiterrorismewetgeving, waar Augusto Pinochet zelf zijn handtekening nog onder zette, blijkt nog steeds het middel bij uitstek om indianen onder vage omstandigheden te arresteren, op te sluiten of zelfs te veroordelen.

Een zeer bedenkelijke maatregel, hoewel zelfs Michelle Bachelet de toepassing ervan aanmoedigde tijdens haar vorige presidentsmandaat. In de aanloop van de huidige verkiezingen gaf ze echter toe dat ze hiermee een discriminerende fout beging. Ze belooft een nieuw verdrag voor de indianen, hoewel haar kandidatuur in de Mapuche regio Araucania niet met enthousiasme wordt onthaald. Haar campagne in Temuco begin deze week kon dan ook op veel onrust rekenen.

Maar kunnen de acties van de CAM dan beschouwd worden als onschuldige verzetsdaden? “Ik zit vast voor een geweldpleging op een openbare aanklager en nog enkele andere feiten,” bekent Héctor, “maar volgens mij zit ik hier in de eerste plaats voor politieke vervolging. Omdat ik een Mapuche met een opleiding ben. Ik studeer om anderen te overtuigen van ontegensprekelijke feiten. Zodat ons doel niet zomaar een doel is, maar ook harde argumenten heeft. De Chileense pers geeft me weer als een etnische terrorist. Maar ik ben een ideoloog”, verzekert Héctor,”, iemand die de mensen probeert wakker te schudden. Ik heb gestreden in het Patriottistisch Front (FPMR Frente Patriotico Manuel Rodriguez, revolutionaire verzetsbeweging die vocht tegen het regime van Augusto Pinochet, red.) Ik heb daar een militaire opleiding genoten. Daarnaast ben ik ook afgestudeerd als sociaal werker, wat een ideoloog van me heeft gemaakt, en zoals blijkt, een gevaarlijk man. Ik hou me bezig met strategie en ideologie en men vindt me daarom blijkbaar gevaarlijker dan omwille van mijn militaire opleiding.”

Geweld vs Geweld

Ondanks de nobele boodschap van de CAM, namen vele Mapuche reeds afstand van hun woorden en daden. De organisatie kon op veel kritiek rekenen van hun volk, aangezien hun aanslagen nog meer gewelddaden van de politie in hun gemeenschappen uitlokte. Toch zien de stichters geen kwaad in hun tactiek. Het doel heiligt volgens hen immers de middelen. “Mijn acties zijn geen terroristische aanvallen”, verzekert Ramón. “Ik handel uit pure verdediging van mijn volk. Als je me vraagt of ik het opnieuw zou doen? Uiteraard. Net zoals een oud vrouwtje graag een pak slaag zou geven aan de dief die haar handtas gepikt heeft.”