Marta Rojas: 'Dezelfde wind blaast over Cuba en Miami'

‘Een levende legende’. Cuba heeft wel wat inwoners op wie die omschrijving van toepassing is: in de muziekwereld, de politiek, sport en literatuur. Marta Rojas is ook zo’n legende. Het begin van haar journalistieke carrière viel samen met het startschot voor de revolutie en zo viel haar een historische missie in de schoot.
Rojas, inmiddels bijna 78, blikt met veel trots en waardigheid terug op de revolutie die in januari 2009 vijftig wordt. ‘Zo lang de geest mee wil, kent een journalist geen rust.’
Santiago de Cuba is een historische plek. De zuidelijke provincie is de bakermat van de Cubaanse revolutie. Hier nam het verhaal van de opstand een aanvang, toen Fidel Castro en zijn 155 kameraden in juli 1953 een overval pleegden op de Moncada-kazerne. Bedoeling was wapens buit te maken om dictator Batista ten val te brengen.
Marta Rojas is afkomstig van Santiago en daar is ze fier op. Al zijn de Santiageños zwarter dan de inwoners van Havana, ze voelen zich er niet minder om. ‘Wij zeggen altijd dat we naar Havana gaan om de hoofdstad vooruit te helpen’, lacht ze. Tussen ’49 en ’53 studeerde Rojas journalistiek in Havana. In het Cuba van die tijd was het heel normaal dat vrouwen zo’n studies volgden. Cuba was een van de meest vooruitstrevende landen van de Amerika’s op het gebied van vrouwenrechten.
**
Tweeëntwintig was Rojas toen ze in juli 1953 afstudeerde en voor een welverdiende vakantie terugkeerde naar haar geboortestreek. ‘Om maar meteen mijn journalistieke carrière in te zetten’, vertelt Rojas, ‘besloot ik de feesten van Santiago de verslaan, op 24, 25 en 26 juli. Dat is ongeveer de makkelijkste opdracht die je als journalist kan bedenken. Ik zocht een fotograaf die met mij wou samenwerken en we gingen op pad. Op zo’n dagen wordt er gefeest tot in de vroege uurtjes.
Op 26 juli hoorden we plots knallen. Ik dacht dat het vuurwerk was van de feesten maar de fotograaf zei dat het geweerschoten waren. We gingen op zoek naar de plek van oorsprong, en zo werden we getuigen van de overval van Fidel op de Moncada-kazerne. Van kermisverslaggeefster werd ik in enkele uren tijd oorlogsverslaggeefster.’
Rojas trok met haar reportage en de foto’s naar Havana. Het tijdschrift Bohemia wilde de foto’s wel publiceren maar de reportage. Met de overval was immers ook de censuur ingesteld –enkel het leger bracht zijn versie van de feiten. Bohemia bood Rojas wel een baan aan. Maar voor ze daar effectief aan de slag ging, reisde ze terug naar Santiago om haar verslag van de overval te vervolledigen. Op die manier belandde ze op het proces tegen Fidel Castro.
In 1960, toen de revolutie een feit was, verscheen de eerste editie van haar boek Moncada: un juicio inédito (Moncada, een onuitgegeven rechtszaak). Acht edities heeft het uiteindelijk gekend. Rojas is bijzonder fier op het resultaat. ‘Mijn enig verlangen was dat mijn reportage zou gepubliceerd worden. Ik had nooit gedacht dat het een boek zou worden. Eerst was er mijn professionele drang om dit te doen. In de loop van het werk groeide de sympathie voor deze mensen en pas nadien kwam het politieke engagement. In die volgorde.’  
**
Cuba en de VS liggen op een boogscheut van elkaar. De hele geschiedenis lang hebben ze met elkaar te maken gehad, in goede en kwade dagen. ‘Dezelfde wind blaast over Cuba en Miami; dezelfde orkaan teistert beide regio’s’, zegt Rojas. ‘Wij hebben nooit een probleem gehad met de Amerikaanse bevolking. En wij zijn het ook niet geweest die de betrekkingen verbroken hebben.’
De strijd om soevereiniteit is in Cuba is anderhalve eeuw oud. Hij begon met José Martí in 1868. Cuba, waar het bolwerk van het ancien régime zich had teruggetrokken, was het laatste land van de Spaanse kolonies dat onafhankelijk werd. Maar in plaats van die overwinning zelf binnen te halen, werd hen die voor hun voeten weggemaaid door de VS, die zich in de strijd kwamen mengen. Cuba werd onafhankelijk verklaard in 1898, toen Spanje en de VS het Verdrag van Parijs ondertekenden.
Cuba had wel de strijd geleverd, decennialang. De VS trokken niet alleen de overwinning naar zich toe, maar ook de controle over het eiland. De Spanjaarden trokken zich terug, maar Cuba kreeg in ruil een Amerikaans bezettingsleger op zijn grondgebied. Rojas: ‘De Cubaanse staat is geboren met de frustratie dat de VS ons geen eigen bestaan gunnen.’ De Cubaanse staatshoofden die daarop volgden –de een al corrupter dan de ander– gingen een voor een door de knieën voor de Amerikanen. ‘Het waren regeringen die niet eens een besef hadden van soevereiniteit.’
**
De strijd om de grond was misschien wel het meest gevoelige punt. Een groot deel van de grond in Cuba was in handen van Amerikanen. Rojas: ‘Amerikanen konden op Cuba grond kopen aan enkele centiemen per hectare. De helft van de provincie Santiago was eigendom van United Fruit Company. En behalve uitgestrekte landerijen hadden Amerikanen ook mijnen in hun bezit.’
De confiscatie van die eigendommen, met de revolutie, heeft de VS altijd zwaar op de maag gelegen. Rojas: ‘Aanvankelijk dachten de Amerikanen dat het met Fidel wel zo’n vaart niet zou lopen. Hij was immers zelf de zoon van een grootgrondbezitter. Zijn vader was van Spaanse afkomst en eigenaar van een suikerrietplantage.
Fidel had bovendien gestudeerd in een katholiek college en vertoonde alle karaktertrekken om een bourgeois te worden, geen revolutionair. Pas toen hij landhervormingen doorvoerde, bedrijven nationaliseerde en de prijs van de huizen halveerde, zagen ze dat het hem menens was en zonnen ze op manieren om hem omver te werpen. Toen al, in die prille beginfase, begon de periode van boycot vanwege de VS, en van schaarste op het eiland.’
**
Op verschillende momenten heeft de revolutie gevaar gelopen, door de Inavsie in de Varkensbaai (1961), de Rakettencrisis (1962) en de implosie van de Sovjetunie (1991). Rojas: ‘Wat de VS het meest ergert, is het feit dat Cuba een voorbeeld is geweest voor de omliggende landen. Landen die economisch veel machtiger waren, hebben gemeend respect betoond voor de manier waarop wij niet alleen de druk van de VS hebben weerstaan, maar ook de bevolking hebben leren lezen en schrijven, cyclonen het hoofd hebben geboden en bovendien ook nog internationale hulp hebben betoond. Ook aan de VS toen Katrina daar een ravage aanrichtte.’
Ik werp op dat vanuit ons perspectief vooral het thema mensenrechten een heikel punt is. Voor Rojas is dat leugenachtige propaganda. ‘Tegen Cuba wordt dit argument altijd gebruikt. Maar over dictator Trujillo op de Dominicaanse Republiek, Pinochet in Chili of Videla in Argentinië werd gezwegen. En is het handelsembargo dat de VS tegen Cuba hebben afgekondigd geen schending van de mensenrechten?’, oppert Rojas.
‘We zijn niet perfect, en we hadden misschien beter gekund. Maar we hebben wel internationale solidariteit betoond. We hebben andere landen moed en inspiratie gegeven, zoals Venezuela, Bolivia, Ecuador, Nicaragua en Honduras. En op een aantal domeinen zoals technologie en wetenschap komt zelfs Brazilië, dat op zich een subcontinent is, bij ons deskundigen vragen.’
**
Elke generatie in Cuba heeft een aparte rol te spelen, vindt Rojas, een rol van opbouw, uitbouw, correcties en nieuwe uitdagingen. Zelf is ze trots op de weg die ze aflegde, en  dankbaar om de kansen die ze kreeg. ‘Het leven heeft me dit gegeven. Ik ben op dit spoor terecht gekomen omwille van de gedrevenheid voor mijn job.’
Journalistiek is een dankbaar beroep, vindt Rojas. Zoveel kansen die je krijgt, zoveel mensen waarmee je in contact komt. Die kansen en contacten benutte ze om haar andere passie waar te maken: romans schrijven. Rojas: ‘In de jaren negentig werd mijn krant ingekort van zeventien tot vier pagina’s en ging ze bovendien op een kleiner formaat. Wat ik vroeger op acht pagina’s neerzette, moest ik nu op twintig regels krijgen. Zo kwam er tijd vrij om te schrijven.’
Rojas’ eerste roman El columpio de Rey Espencer (columpio betekent  schommel,
De VS hebben al het mogelijke gedaan om Cuba als soeverein land te negeren. Het is hen niet gelukt.
adw
) bracht het verhaal van latino’s die in de eerste decennia van de twintigste eeuw van Haïti, Jamaica en Puerto Rico naar Cuba migreerden.
In de loop van de jaren negentig reisde Rojas als journalist naar Andalusia en bezocht er het archief van de Spaanse kolonisatie in Latijns-Amerika. Ze vond er een document over een wet getiteld Over het blank maken van Amerika. Die liet toe de koning tegen betaling een verklaring te vragen dat je blank was –ook al was je donker van huidskleur.
Rojas: ‘Op het document stond “met dank aan de koning om dit document uit te vaardigen”. Het was een heel sympathieke wet, en ik besloot het motief te gebruiken voor een roman. Dat werd Santa Lujuria (Lujuria betekent ontucht, adw), over de relatie van een baas met zijn slaaf. Bovendien kwam die er precies op het ogenblik dat Michael Jackson in volle media-aandacht stond, een mooie samenloop van omstandigheden.’
Er volgde nog een aantal romans, allemaal met een historische link. Momenteel werkt de journaliste aan een roman over de gedwongen immigratie van Chinezen in Cuba vanaf 1947. 
Over de toekomst is Rojas hoopvol. ‘De VS hebben zich zo ingespannen om Cuba te negeren. Maar het is hen niet gelukt. ’ Rojas heeft pretlichtjes in haar ogen wanneer ze dat zegt. ‘Cuba neemt vandaag ten volle deel aan het proces van eenmaking in Latijns-Amerika. En hopelijk komt er met president Obama een einde aan het embargo. Ojalá!’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Latijns-Amerika & ecologie
    Alma De Walsche schrijft over ecologische thema’s, van klimaat- en energiebeleid, over landbouw- en voedsel tot transitie-initiatieven en baanbrekers. Ze volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.