Is Marx vandaag nog actueel? (4)

De mening van François Houtart

Marx schreef dat het kapitalisme de twee bronnen van haar eigen rijkdom, namelijk de natuur en de arbeid, vernietigt. Die analyse blijft fundamenteel correct. De huidige financiële en economische crisis is het resultaat van de logica van dat systeem, die steunt op het streven naar winst en het gelijktijdig negeren van de negatieve ecologische en sociale gevolgen die daar onrechtstreeks het gevolg van zijn. 

Naast een economische en financiële crisis, is er ook een energiecrisis, een voedselcrisis en een klimaatcrisis. De energiecrisis wordt veroorzaakt door de uitputting van natuurlijke bronnen. De voedselcrisis is vooral te wijten aan speculatie. De klimaatcrisis is er gekomen omdat we de negatieve gevolgen die het kapitalisme met zich meebrengt steevast negeren. Uit de opeenstapeling van al die crisissen kunnen we afleiden dat de marxistische kritiek nog altijd even waardevol is. Marx kan ons niet alleen inspireren om de maatschappij te analyseren, maar kan ons ook helpen om nieuwe paradigma’s te ontwikkelen. Daarbij is het vooral de logica van het systeem die we voor ogen moeten hebben, en niet zozeer de conjunctuurgebonden elementen.

François Houtart is godsdienstsocioloog en medestichter van het Wereld Sociaal Forum

De mening van Francine Mestrum

Eerst dit: geen enkel systeem kan mensen ‘gelukkig maken’; wel kan het welzijn worden bevorderd van alle mensen die op deze planeet leven.

De analyse van Marx is nog steeds de meest afdoende en correcte die we hebben om het kapitalisme te bekijken. Die analyse blijft nodig om het economisch systeem van vandaag te begrijpen. Vandaag leven we echter in een andere tijd. De samenleving is veranderd. De economie is veel complexer geworden. Technologische evoluties hebben mee voor een ‘mondialisering’ gezorgd. De ecologische crisis verplicht ons om ook de moderniteit te bevragen.

Sommige inzichten van Marx hebben de tand des tijds niet doorstaan. Daarom is het niet zo evident dat het marxisme ons ook kan helpen om uit de veelvoudige crisis van vandaag te geraken. We moeten verder durven te kijken. Het kan er vandaag niet enkel om gaan de ‘arbeiders te verenigen’ en de eigendomsverhoudingen te wijzigen. We moeten de doelstellingen van het economisch systeem opnieuw formuleren. Wie produceert wat, waar, hoe en voor wie? Wat is productie? In wat en hoe wordt er handel gedreven? De economie kan niet los worden gezien van het sociale en het politieke en kan dus niet als een aparte sector behandeld worden. Ook huishoudelijk werk is productie. Democratie is niet enkel politiek. We hebben ook een ander monetair systeem nodig. We moeten grondig nadenken over de verhouding tussen mens en natuur, zonder te vervallen in een ‘moeder-aarde’ verhaal. We moeten anders leren omgaan met verscheidenheid en een systeem bedenken waar alle mensen mee kunnen leven. En vooral, we moeten nieuwe en bredere allianties durven te maken om beter aansluiting te vinden bij een breed publiek, in Noord en Zuid.

Kortom, als de analyse is gemaakt – en dat moet zo onderhand toch wel gebeurd zijn – is het tijd om na te denken over hoe we dit kapitalisme zo kunnen veranderen dat het zichzelf niet meer herkent. Het betekent vooral dat we afstappen van alle taboes en stereotypen en nadenken over echte vernieuwing, zonder angst. Met een marxistische analyse in het achterhoofd. Maar wie hebben we daarvoor in dit land?

Francine Mestrum is doctor in de sociale wetenschappen en gespecialiseerd in ontwikkelingsproblematiek