Is Marx vandaag nog actueel? (6)

“We leven niet meer in de tijd van Marx, maar voor mij blijft de analyse van Marx nog altijd een referentiekader voor mijn politiek handelen: ik wil dat mensen erop vooruitgaan in het leven, niet op de kap van anderen. Het socialisme is erin geslaagd om in haar 125 jaar geschiedenis miljoenen mensen uit de spiraal van uitbuiting en uitsluiting te halen, maar nieuwe bronnen van onrecht en sociale achteruitgang –vaak nog krachtiger en mondialer dan die van het aloude industriële kapitalisme- vragen om nieuwe oplossingen.

Het socialisme is groot geworden in de tijd van de industrialisatie. Er was toen veel groei, maar geen herverdeling. Er was veel rijkdom voor enkele industriëlen, er was niets voor wie in “het fabriek” werkte, minder dan niets voor wie werkloos was. Dat monster van het ongebreidelde kapitalisme hebben we met succes getemd. Vandaag is er weinig groei, maar gelukkig wel nog herverdeling. Zonder dat mechanisme zouden meer mensen de schokken van de crisis nog harder voelen. Maar dat volstaat niet. Ook wie een job heeft, krijgt het moeilijk.

We moeten dan ook werken aan een nieuw, economisch verhaal en een ander soort groei. We zijn tijdens de crisis pijnlijk hard geconfronteerd met de gevolgen van een economie die gedreven wordt door beurskoersen en winstmaximalisatie. De focus moet worden verlegd van het eigenbelang van aandeelhouders naar de welvaart en het welzijn van werknemers en consumenten: van een aandeelhouders- naar een welvaartseconomie. Ons model moet er een zijn van winst voor velen, geen verrijking van enkelen. Duurzame groei is niet mogelijk met een economie die roofbouw pleegt op mens én milieu.

We moeten ons ook aanpassen aan snelle evoluties op de arbeidsmarkt. De afgelopen jaren daalde de tewerkstelling in de industrie, maar ze steeg in de zorg- en onderwijssector. Spectaculair zelfs: in volle crisis kwamen er liefst 31.000 jobs bij. In Limburg alleen al is er de komende vijf jaar nood aan 10.000 extra werknemers in de zorgsector en dat zal in andere provincies niet anders zijn. Dat is goed nieuws, ware het niet dat er op dit eigenste moment te weinig studenten afstuderen in de zorgopleidingen om die jobs in te nemen.

Ik trek daar twee lessen uit. Eén, we zullen ons arbeidsmarktbeleid veel meer moeten afstemmen op nieuwe sectoren, van de zorgsector tot de hele waaier van gemeenschapsvoorzieningen. En we zullen samen met vakbonden en werkgevers meer dan één tandje moeten bijsteken om ervoor te zorgen dat via vorming en opleiding de noodzakelijke handen voor die nieuwe jobs ook effectief gevonden worden.

Duurzame groei is niet mogelijk met een economie die roofbouw pleegt op mens én milieu.

Betekent het dat we de oude industrie dan maar moeten opgeven? Geenszins. En dat is in het verleden wellicht iets te snel gebeurd. In die industrie werken vandaag nog altijd tienduizenden mensen en we zullen die handen ook de komende jaren broodnodig hebben. Maar om die jobs te redden en er nieuwe bij te creëren, zullen we alles moeten inzetten op het vernieuwen van de industrie. Het moet en het zal innovatiever, duurzamer en groener.

We moeten onze linkse kijk op arbeid ook verbreden. Bovenop de klassieke pijlers van de marxistische analyse zijn er namelijk heel wat nieuwe maatstaven die bepalend zijn voor het niveau van welvaart, welzijn en geluk van mensen. Wat er in het loonzakje komt, blijft belangrijk, maar is niet alleen zaligmakend. Recht op arbeid is één zaak, de kwaliteit van de arbeid een andere. Hoe bevredigend is een job? Hoe zit het met het welzijn op het werk? De combinatie met het gezinsleven? Met werkdruk en stress? Met pesten op het werk? Een hedendaags socialisme houdt de ogen en oren wijd open voor nieuwe vormen van onrechtvaardigheden op de arbeidsmarkt, en daar hebben we de jongste maanden enkele schrijnende uitingen van gezien: van InBevs aanvankelijke blinde saneringen tot Brink’s frauduleus faillissement en de pesterijen/martelpraktijken bij MACtac.

Tenslotte moeten we ook een nieuwe, concrete invulling geven aan de oude principes van solidariteit en wederkerigheid. De laatste vijftig jaar was het vanzelfsprekend dat mensen erop vooruit gingen, dat kinderen het beter hadden dan hun ouders en hun grootouders. Vandaag zegt rechts: ‘Sorry, die vooruitgang is niet meer houdbaar. We zullen de gemeenschapsvoorzieningen en de sociale zekerheid moeten afbouwen. Iedereen zal zijn eigen boontjes moeten doppen.’ Dat soort fatalisme slaat vandaag aan. Het zal mij er niet van weerhouden om mij er fel tegen af te zetten en te zeggen: ‘Ja, sociale vooruitgang kan en moet ons links project zijn’. Het klassieke communisme is gestorven in 1989, bij de Val van de Muur. Maar wat mij betreft heeft ook het neoliberale eenheidsdenken met de bankencrisis van de afgelopen jaren de doodsteek gekregen.”

Het is nu aan ons, verenigde socialisten, progressieven en ecologisten om een links alternatief te formuleren.

Caroline Gennez is voorzitter van sp.a