Masaï op zoek naar overgangsritueel ter vervanging van genitale verminking

Het is half zeven ’s en de zon is nog niet op in het Masaïdorp Monduli Juu. Er waait een ijzig windje en Mama Seita trekt nog een tweede kleed aan boven haar fleece pullover. Ze haalt ook de metalen oorringen uit de ze in de stad kocht, want vandaag is een speciale dag. Naivashe, het nichtje van haar vriendin Nasumbar, maakt officieel de grote stap naar het volwassen leven, in een feest dat drie dagen zal duren. Ze is een van de eersten die een nieuwe overgangsritus zal mogen ondergaan, zonder genitale verminking. “God heeft het lichaam van het meisje zo gemaakt, je moet dat niet veranderen”, zegt Mama Seita.

De vrouwen hebben op de eerste dag een druk programma. Er wordt een schaap geslacht aan de ingang van de “boma”, het traditionele huis waar Naivashe is opgesloten. Het vlees wordt uitgedeeld en de vrouwen maken halssnoeren. Naivashe’s schedel wordt kaalgeschoren als symbool van haar tweede geboorte. Haar grootmoeder zal de haren angstvallig onder haar bed bewaren, om te voorkomen dat iemand ze gebruikt voor kwade toverstreken.

Nog een keer mag Naivashe de “boma” verlaten, voor een vreemdsoortig ritueel. Grootmoeder steekt schapenkeutels tussen de tenen van het meisje, dat vervolgens vier rondjes rond een heilige boom moet lopen, zonder een keutel te verliezen. “Niet gemakkelijk”, gniffelt Mama Seita, “Dat zal haar leren dat je je moet vasthouden aan alles wat je bezit in het leven. Niets is zomaar gegeven.”

Besnijdsters zonder werk

Nasumbar, de tante van het meisje, moet ook erg lachen. Ze herinnert zich haar eigen overgang, twintig jaar geleden, die heel wat minder grappig was. Net als bij alle meisjes toen werden een deel van haar schaamlippen weggesneden. Het nieuwe ritueel is beter, zegt ze, omdat het de seksuele relaties zal verbeteren. De voorstanders van vrouwenbesnijdenis zeggen dat die het libido en dus ook de vrouwelijke ontrouw vermindert, maar daar heeft ze in de praktijk nooit veel van gemerkt.

Nasumbar was zelf ooit besnijdster, ze leerde de techniek van haar moeder. “Ik kreeg 5000 shilling per besnijdenis (bijna 3 euro) en daarbij giften in natura: vlees en frisdrank. Nu ben ik ermee gestopt en maak ik juwelen uit parels.” Ze maakt deel uit van een groep voormalige besnijdsters die zich op de productie van traditionele juwelen hebben gestort als alternatieve bron van inkomsten. De organisatie Aang Serian (“dorp van vrede” in het Maa, de taal van de Masaï) coördineert de alternatieve overgangsriten en verkoopt de juwelen.

“Alleen hebben we nog een cent gezien van de juwelen die we aan Aang Serian hebben gegeven”, zegt Mama Seita. Die betalingsachterstand is gevaarlijk, want Monduli Juu ligt op de rand van de brousse, een landelijk gebied waar een ervaren besnijdster gemakkelijk een opdracht kan vinden. De praktijk laat zich niet zomaar met een vingerknip afschaffen, ondanks het officiële verbod van 1998.

Mama Seita weet dat maar al te goed, want sinds januari 2007 organiseert ze voorlichtingssessies over de gevaren van genitale mutilatie. Samen met haar mannelijke collega is ze vaak voor “cultuurdief” uitgescholden. “De mensen vragen hoe ze een vrouw gaan herkennen als ze niet besneden is. Ze begrijpen niet dat het een respect voor onze cultuur is die volwassen maakt, bijvoorbeeld in de manier van groeten.

Bloeddruppels

De tweede dag van het feest rust Naivashe, zonder de hut te verlaten. In de oude traditie bleef het meisje soms maanden opgesloten. Op dag drie neemt het meisje ’s ochtends plaats voor de ingang van de hut, de benen gespreid. Bij wijze van zegen wordt ze door haar grootmoeder bespuugd. De vrouw buigt zich over het meisje en brengt met een scheermesje twee snelle sneetjes aan aan de binnenkant van haar dijen. Enkele bloeddruppels parelen op, maar Naivashe vertrekt geen spier. In heel het dorp klinken vreugdekreten. “Dit is het enige teken dat bewijst dat Naivashe een vrouw is geworden”, zegt Mama Seita tevreden.

Volgens cijfers van het VN-kinderfonds UNICEF worden elk jaar twee miljoen meisjes besneden Eén op tien van de ingrepen gebeurt in Tanzania.