Meer duurzaamheid

Toegegeven, het is sinds de jaren zestig voortdurend hetzelfde liedje: er zijn grenzen aan de groei en ze liggen net om het hoekje, we stevenen recht op een ramp af. En zie: we leven nog altijd als God in Europa, met twee auto’s per gezin, diepvriezers, files, opritverlichting en elk seizoen nieuwe mode, alsof de Club van Rome nooit alarm geslagen had. Is er echt wel zoveel stront aan de milieuknikker als men ons wil laten geloven? David Malin Roodman, van het Amerikaanse Worldwatch Institute meent van wel. ‘Neem nu het probleem van het broeikaseffect. Een intergouvernementele werkgroep over klimaatsverandering heeft berekend dat de atmosfeer maximaal 2 miljard ton koolstofuitstoot kan verwerken. Dat zou tegen het jaar 2100 een dagelijks gemiddelde per persoon geven van een halve kilogram per dag. Een Range Rover brengt je daarmee 4 (vier!) kilometer ver.’ Het probleem is daarmee duidelijk geschetst, maar meteen staat vast dat kleine stapjes en goede wil niet zullen volstaan om het probleem op te lossen. ‘In de geïndustrialiseerde wereld moet er een vermindering van de koolstofuitstoot komen van 90 tot 95 procent’, zegt Roodman. ‘Er komt, met andere woorden, een einde aan de brandstofeconomie zoals we die vandaag kennen.’

Ecologisten aller landen…

De geschiedenis van de twintigste eeuw heeft aangetoond dat zowel de staatsgeleide economie als de vrijemarkteconomie er niet op eigen krachten in slagen om een fundamentele correctie te maken in de richting van meer duurzaamheid. De uitweg uit die schijnbare patstelling ligt in een goede combinatie van de twee -geen groot nieuws voor degenen die de sociale economie van de jaren zestig nog meegemaakt hebben, maar toch een heel klein beetje revolutionair voor wie opgroeide in de harde jaren tachtig. ‘De sleutel om tot een nieuwe industriële revolutie te komen -ditmaal een duurzaamheidrevolutie- is dat de overheden moeten ophouden om vervuiling te subsidiëren en haar integendeel moeten beginnen belasten.’ Dat klinkt evidenter dan het in de dagelijkse werkelijkheid is. De regering van VS, bijvoorbeeld, geeft jaarlijks tientallen miljoenen dollars aan houtkapbedrijven om sommige regenwouden in Alaska kaal te kappen. In eigen land legt de overheid ook wegen aan -met belastingsgeld- om vervuilende transporten makkelijker te laten verlopen. Indien er een einde zou komen aan dit soort verdoken ondersteuning van het uitputten van onze planeet, dan zouden de mensen die milieubelastende handelingen stellen (een licht aanknippen, met de auto rijden, een dagelijkse warme douche nemen) ook direct geconfronteerd worden met de factuur van hun gedrag. Belastingen op milieuvervuiling geven bovendien de regering de kans om andere belastingen -op arbeid, bijvoorbeeld- te verminderen

Stem (niet) voor stank

Volstaat zo’n nieuwe fiscaliteit om de wereld te redden? Neen, natuurlijk. Op de eerste plaats zal het aartsmoeilijk zijn om zo’n omschakeling te maken als eenzaam, klein land. Bovendien zijn marktimpulsen wel belangrijk in onze economie, maar niet allesbepalend. De overheid zal de omschakeling dus niet alleen (fiscaal) moeten stimuleren, ze zal ook actief regelgevend moeten optreden. Daarbij is het belangrijk, nog steeds volgens David Malin Roodman, dat regeringen heel duidelijk formuleren wat de doelstellingen zijn, en dat ze aan de bedrijven de ruimte laten om die op een creatieve manier te bereiken. Het streven van de bedrijven naar maximale winst, gekoppeld aan een regelgevende én controlerende overheid en gestimuleerd door goede internationale verdragen en door een toenemend waakzame publieke opinie, zou dan garant moeten staan voor de goedkoopste én meest effectieve methode om de gestelde doelen te halen. Ook de voorgaande industriële revoluties waren telkens het gevolg van zo’n complex samenspel van factoren, hoezeer men ook probeert om het verhaal van de Creatieve Ondernemer voor feit te verkopen.

‘Om tot een duurzame samenleving te komen’, vervolgt Roodman, ‘is het onontbeerlijk dat mensen individueel of in groep samenwerken om zelf gestalte te geven aan hun eigen omgeving en toekomst. Democratische samenlevingen hebben de neiging hun vervuilingproblemen beter aan te pakken dan ondemocratische, aangezien in deze laatste zelfs geen verzet tegen vergif toegelaten wordt. Anderzijds is het ook waar dat diezelfde democratische samenlevingen hun vervuiling vaak ‘uitbesteden’: de vis, het voedsel, het hout en de mineralen die ingevoerd worden, zijn meestal niet op erg duurzame manier gewonnen. Bovendien zijn vervuilende stoffen zoals CO² niet aan nationale grenzen gebonden. Europa en de VS dragen zo meer dan hun steentje bij tot de globale vervuiling. Op wereldschaal blijken nationale democratieën dus onvoldoende om weerwerk te bieden tegen het kortzichtige vervuilinggedrag van onze levensstijl.

Ecologische alfabetisering

De planeet heeft behoefte aan een nieuwe doorbraak. Dat zal niet gaan in de richting van een nieuwe plattelandssamenleving. Daarvoor zijn we intussen zelfs met te veel mensen en het is nog maar de vraag hoeveel procent van die zes miljard aardbewoners aangetrokken worden door een leven tussen prei en schapen. De nieuwe wereld waar we naartoe moeten is er één die een grondige ommekeer inhoudt in de manier waarop onze industriële en stedelijke samenleving voedsel en andere goederen produceert en in de manier waarop en hoe vaak mensen en goederen zich verplaatsen. Indien het waar is dat het bewustzijn van de gewone burgers een cruciaal gegeven is in deze noodzakelijke revolutie, dan is het vormen van dat bewustzijn ook een prioriteit voor al wie wenst dat de mensheid ook het einde van het derde millennium haalt. Roodham: ‘Ecologische alfabetisering is er vooral op gericht om te leren verbinden en om de veelheid aan inzichten samen te brengen in één groot en samenhangende visie. Het soort vorming dat ons van de aanstormende catastrofe kan redden heeft weinig te maken met het verspreiden van informatie -informatie is er in deze wereld zàt- maar heeft alles te maken met het delen van wijsheid.’