Meer milieurampen met slib dreigen in Oost-Europa

De ramp in Hongarije wordt een van de ergste milieurampen in Europa in de afgelopen twintig tot dertig jaar genoemd. Ongeveer 700.000 kubieke meter rood slib met zware metalen en chemicaliën, een afvalproduct van aluminiumproductie, liep op 4 oktober uit een opslagreservoir van het bedrijf MAL in Ajka, in het westen van Hongarije. Het slib overspoelde dichtbijgelegen dorpen. Negen mensen kwamen om door de overstroming, 150 raakten gewond.

Volgens Zoltan Bakonyi, de directeur van MAL die door de politie is gearresteerd, werden de reservoirs dagelijks gecontroleerd en waren er geen tekenen van verwaarlozing. Het Wereldnatuurfonds (WWF) publiceerde echter foto’s waaruit bleek dat de dam om het reservoir drie maanden voor de ramp beschadigingen had. De foto’s werden genomen door het Hongaarse bedrijf Interspect.

Richtlijn Mijnbouwafval

“Dit incident doet de vraag rijzen of de controle van afvalopslagterreinen voldoende is”, zegt Sergey Moroz van het Wereldnatuurfonds. “De regels kunnen zeker aangescherpt worden.”

Moroz was betrokken bij de Europese Richtlijn Mijnbouwafval, die in 2006 werd aangenomen in 2015 geïmplementeerd moet worden. Snellere implementatie had volgens hem kunnen helpen bij het voorkomen van de ramp in Ajka.

De richtlijn geeft regels voor het omgaan met mijnbouwafval tijdens de winning en verwerking van erts. Het gaat onder meer om regels voor de bouw van afvalverwerkingsinstallaties, bescherming van het milieu en de nazorg als mijnen gesloten worden. Ook bevat de richtlijn regels op het gebied van inspectie en vergunningen.
 
Volgens Moroz heeft de mijnbouwindustrie intensief gelobbyd bij de Europese Commissie om de wetgeving te vertragen en de bepalingen af te zwakken.

Terhi Lehtonen, adviseur van de Groene Partij in het Europese Parlement en eveneens betrokken bij de richtlijn, is het daarmee eens. “De industrie heeft agressief gelobbyd tegen een verplichte financiële bijdrage aan een fonds voor het opruimen van afvalterreinen als voorwaarde voor het verstrekken van nieuwe vergunningen. In de uiteindelijke richtlijn is dit dan ook niet opgenomen. Ze lobbyden ook voor de regeling dat bedrijven die handelen in overeenstemming met de vergunningsvoorwaarden, niet of beperkt aansprakelijk zijn voor aangerichte schade.”

Sanering

De huidige Europese wetgeving en zelfs de Richtlijn Mijnbouwafval laten aanzienlijke ruimte voor bedrijven om met de nationale autoriteiten te onderhandelen over welk gevaarlijk afval onder de strengste veiligheidsnormen valt.

Onder de huidige wetgeving valt het gifslib van Ajka niet in de categorie gevaarlijk afval. Cyanide valt daar bijvoorbeeld wel onder. Onder de Richtlijn Mijnbouwafval kan dergelijk slib tot de categorie met de strengste controles gerekend worden, als het op risicovolle wijze wordt opgeslagen.  
 
Het Wereldnatuurfonds heeft een lijst met tien risicovolle afvalopslagterreinen in de Donauregio opgesteld. Bij twee daarvan gaat het om afval van aluminiumfabrieken.
 
In Roemenië slaat aluminiumproducent Alum Tulcea al jaren rood slib met zware metalen op op een stortplaats. Het bedrijf vervuilt daarmee het land in de omgeving en zelfs de Donaudelta. In 2009 lanceerde het bedrijf een plan om de opslag te sluiten en het land te saneren.

Alum Tulcea reageerde niet op verzoeken om informatie over de huidige stand van zaken bij de sanering. Simona Constantinescu van de Milieu Autoriteit in Tulcea, zegt dat er momenteel gewerkt wordt aan het scheiden van de oude stortplaats van een nieuwe ecologische stortplaats die nu wordt aangelegd. Er zijn nog geen maatregelen genomen om de open reservoirs te beveiligen.  

In plaatselijke kranten klagen dorpsbewoners uit de omgeving van de fabriek dat ze last hebben van “rood stof”. 

Slibvijvers

Problematischer zijn een aantal gesloten fabrieken in Centraal en Oost-Europa die hun afval achtergelaten hebben. De terreinen die niet meer in gebruik zijn, vallen buiten de Richtlijn Mijnbouwafval.
 
In Almasfuzito, in het noordwesten van Hongarije, stopte de aluminiumproductie in 1995. Er ligt echter nog 8 miljoen ton rood slib met lood en ijzer opgeslagen in vijvers op een terrein van 175 hectare. De grootste reservoirs blijven open.

In 1997 nam Tata Environmental Protection Ltd. het management van het terrein over. Het bedrijf moet het afval opruimen, het grondwater controleren op vervuiling en het gebied klaarmaken voor herbebouwing. Het is moeilijk te controleren hoever het daarmee gevorderd is, omdat de contactgegeven van het bedrijf niet functioneel blijken.
 
Volgens Shuzi Attila van de plaatselijke ngo Milieucultuur Vereniging van Esztergom zijn de reservoirs in Almasfuzito nog steeds gevaarlijk. Ze zijn niet geïsoleerd en kunnen bereikt worden door grondwater, waardoor het slib in de rivier Donau terecht kan komen. Bovendien, zegt Shuzi, worden de dammen van de reservoirs steeds slechter en ligt het terrein in een tektonisch actief gebied.
 
“De reservoirs liggen vlakbij de Donau. Als de rivier buiten zijn oevers treedt, zien ze eruit als kleine eilandjes omringd door Donauwater”, zegt Shuzi.