Meer stemmen, meer vreugde

‘De meeste polyfone muziek is ontstaan binnen de context van een gemeenschap die dagelijks en diepgaand samenleefde. Mensen kwamen samen naar aanleiding van een huwelijk, een rouwplechtigheid of een besnijdenis en begonnen die gelegenheid te bezingen. Meestal is er een voorzanger en borduurt de rest van de groep voort op zijn of haar aanbreng.’

Hoe komt het dat zo’n spontane improvisatie niet uitdraait op een kakofonie, maar op een mooi samenklinkende polyfonie?

‘Dat heeft te maken met de gedeelde traditie waarop die improvisatie teert. Mensen die van de ene generatie op de andere in hetzelfde dorp wonen, delen een erfenis van onder andere wiegeliederen en rouwliederen. Ze kennen dezelfde omgevingsgeluiden en herinneren zich voorgaande samenzangen. Ze improviseren, maar moeten niet elk voor zich iets uit het niets creëren. Het auditieve materiaal waaruit ze putten is gedeeld.’

Met andere woorden, zo’n spontane polyfonie is onmogelijk in een hedendaagse grootstad?

‘Het is zeker een stuk moeilijker. Eigenlijk moet je er van uit gaan dat je eerst zo’n laag van gezamenlijkheid en gedeelde zangervaring moet creëren. Dat is niet makkelijk, want we leven allemaal als aparte individuen in gescheiden werelden. Maar de grootste uitdaging ligt in het luisteren. Dat is namelijk het grote geheim van elke polyfonie: een goede luisterhouding.’

Horen wij niet goed meer?

‘Wij horen wel, maar luisteren niet. Niemand luistert nog met zijn hart. We nemen afstand en beoordelen wat we horen met ons verstand. Een goede luisterhouding gaat uit van een totale investering van de luisteraar die met zijn hele wezen opvangt en dan met zijn hele wezen ingaat op hetgeen hij hoort. Dat kan een eenvoudige zin zijn of een mooie melodie, maar het kan even goed het geluid van een drilboor op straat zijn. De beleving van het basisgeluid is cruciaal omdat zo de zin ontstaat om te antwoorden en te participeren. Je kunt maar op een juiste manier inpikken op het zingen van de anderen, als je hun geluid opgezogen hebt.’

Je hebt dus niet per se een dorp nodig?

‘Je zou zelfs kunnen zeggen dat een groep mensen die vandaag in België aan polyfone muziek werkt, een nieuw soort dorp creëert. Meerstemmige samenzang heeft immers niet alleen behoefte aan verbondenheid, ze brengt die ook zelf voort. In die zin is polyfonie bedrijven helend voor de hedendaagse samenleving. Tegelijk sluit de polyfonie mooi aan bij de nadruk die tegenwoordig gelegd wordt op het belang van de individuele inbreng. Het individu is weliswaar niet volledig vrij, maar krijgt binnen het kader van de samenzang wel de bevrijdende impuls van een collectieve creativiteit.’

Wat heb ik aan een concert met polyfone gezangen waarvan ik de teksten niet versta?

‘Het gaat helemaal niet over tekst in dit soort muziek. Eigenlijk verlaat je het woord om tot de essentie van de communicatie te komen. Die kern is veel meer emotie dan intelligentie. Daarom is een goede en betrokken uitvoering zo belangrijk. Je geeft iets aan de mensen waarvan je weet dat het spreekt over en tot het meest waardevolle van de mens. De generositeit waarmee die emotie gecommuniceerd werd, dat was de kracht van de eerste versie van Zap Mama. Ik hoop dat het ook de ervaring kan zijn bij de komende concerten polyfone muziek.’

Anita Daulne begeleidt cursussen en stages polyfone zang. Voor informatie.

Kunstencentrum deWarande in Turnhout organiseert op 30 september een avond Polyfonie Wereldwijd. Twee ensembles ontmoeten elkaar: Pizzicanto uit het Turnhoutse en DaaZaaToo uit Guinee. Informatie: 014.41 94 94

Blindman Quartet is een saxofoonkwartet dat dit najaar optreedt in culturele centra met de polyfone muziek van Bach, onder de titel Polyphonic Variations. Hou de agenda van het CC in de buurt in de gaten.

Het Zuiderpershuis programmeert Afrikaanse polyfonie met Loi Nii, een Kpelle-groep uit Guinee. Informatie: 03.248 70 77