Mekong kan bron van regionale conflicten worden

Het grootste probleem is het sterk wisselende debiet van de 4.400 kilometer
lange rivier, die ontspringt op de Tibetaanse hoogvlakte en in Vietnam
uitmondt in de Zuid-Chinese Zee. Volgens de Mekong River Commission (MRC),
een intergouvernementeel orgaan dat het beheer van de benedenloop van de
rivier coördineert, stroomt er tijdens het droge seizoen van november tot
mei gemiddeld 2.000 kubieke meter per seconde door de Mekong. In de
moessonmaanden - van juni tot september - zwelt dat debiet aan tot 50.000
kubieke meter per seconde.

Die afwisseling tussen hoge en lage waterstanden is essentieel voor de
bodemvruchtbaarheid van de velden aan de oevers en in de grote
overstromingsgebieden, en voor de traditionele landbouw die in die gebieden
wordt bedreven. Maar nu het debiet van de Mekong niet alleen meer door de
regenval maar ook steeds meer door menselijke activiteiten wordt beïnvloed,
treden er vaker extreme waterstanden op die de boeren lelijk parten spelen.
In de droge periode is het debiet nu soms zo gering dat er aan de monding
van de rivier in Vietnam zeewater het binnenland instroomt dat de
laaggelegen akkers langs de rivier onvruchtbaar maakt. En niet alleen
boeren hebben reden tot klagen als het debiet sterk vermindert. De Mekong
en zijn bijrivieren vormen ook de belangrijkste transportinfrastructuur
voor de 50 miljoen mensen die in de regio wonen, en het verkeer wordt sterk
gehinderd als er slechts smalle vaargeulen overblijven.

In 1997 kregen de landen aan de benedenloop van de Mekong een voorproefje
van wat de toekomst kan brengen. In 1997 sloot China de bovenloop van de
rivier vier dagen af om aan een dam te kunnen werken. De gevolgen waren tot
in de Mekongdelta te voelen. De Vietnamese boeren klaagden dat ze 100.000
euro per dag verloren als gevolg van het zeewater dat de delta kon
binnenstromen.

Als we geen mechanisme ontwikkelen waarmee we het gebruik van het water
van de Mekong kunnen regelen, kunnen we er in de toekomst zeker van zijn
dat de oeverstaten het met elkaar aan de stok krijgen, zegt Jörn
Kristensen, de directeur van de MRC.

De vier landen aan de benedenloop - Thailand, Laos, Cambodja en Vietnam
- werken al samen in de MRC, maar China en Birma sturen voorlopig alleen
maar waarnemers naar de in Phnom-Penh gevestigde instelling. Eén keer per
jaar is er wel een officieel overleg tussen de MRC en de twee landen aan de
bovenloop. Birma en China, en China en de MRC tekenen eind deze maand een
overeenkomst over de uitwisseling van hydrologische gegevens. Maar volgens
Steve Van Beek, een auteur en filmmaker die zich toelegt op de Mekong, wil
China absoluut niet van andere landen te horen krijgen hoe het beheer van
de bovenloop er moet uitzien. China is van plan op dat deel van de rivier
37 dammen te bouwen. Twee daarvan staan al in de steigers. Vooral in het
droge seizoen kunnen die dammen voor problemen gaan zorgen. Tijdens de
moesson stroomt er vanuit alle oeverstaten water naar de Mekong, maar in
het droge seizoen wordt de rivier alleen gevoed door smeltwater uit de
gletsjers in het Tibetaanse hooggebergte.

Maar niet alleen China heeft grote plannen in het stroomgebied van de
Mekong. De overige oeverstaten hebben de voorbije jaren projecten
uitgewerkt voor meer dan 100 grote dammen. In Laos, dat hoopt veel deviezen
binnen te rijven door buurland Thailand van stroom te voorzien, zijn die
plannen het verst gevorderd.

Intussen maken Cambodja en Vietnam zich ook zorgen over een Chinees
initiatief om de rivier over de gehele lengte het hele jaar door bevaarbaar
te maken. China heeft daartoe alle storende eilandjes in zijn deel van de
bovenloop al verwijderd, en heeft sinds vorig jaar een afspraak met
Thailand, Laos en Birma dat die landen dat ook zullen doen. Volgens de
Chinese planners schept dat de mogelijkheid om langs de rivier 14 nieuwe
havens te doen ontstaan die de regionale economie kunnen aanzwengelen. Maar
vissersgemeenschappen in Laos en Thaise milieuorganisaties beginnen al te
klagen over het nadelige effect van de Chinese werkzaamheden. En Vietnam en
Cambodja vrezen dat de baggerwerkzaamheden een nog veel grotere uitwerking
zullen hebben aan de benedenloop.

De MRC hoopt dat instellingen als de Wereldbank, de Aziatische
Ontwikkelingsbank en de hulporganisaties van de VN die betrokken zijn bij
de projecten op de Mekong, de zes oeverstaten ertoe kunnen aanzetten meer
oog te hebben voor elkaars belangen en hun plannen beter op elkaar af te
stemmen. Ook het intensievere overleg tussen de Associatie van Aziatische
Staten (ASEAN) en China kan daartoe bijdragen.