‘Mickey Mouse for president? Afgekeurd’

Uitdaging voor het Belgische EU-voorzitterschap: dit najaar moet het Europees parlement zijn fiat geven voor het Burgerinitiatief-voorstel dat de Europese Raad eind juni heeft goedgekeurd. ‘De meeste EU-lidstaten kennen het petitierecht. Ook in het Europees parlement is er petitierecht, maar het Burgerinitiatief is de volgende stap’, zegt woordvoerder Michael Mann van de Europese Commissie, die het Burgerinitiatief uittekende nadat het idee in het Lissabonverdrag werd gelanceerd.
Mann: ‘We willen dat het Burgerinitiatief onbureaucratisch en makkelijk bruikbaar is, en dat Europeanen makkelijk nieuwe initiatieven kunnen registreren op de website van de Commissie. Vervolgens gaan we na of die ernstig zijn en niet beledigend. Een voorstel als “Micky Mouse for president” zullen we afkeuren. Nadat de eerste 100.000 handtekeningen zijn ingezameld, doet de Commissie een tweede afweging: valt het initiatief binnen de bevoegdheid van de Commissie en is het compatibel met de Europese verdragen?’
De controle op de miljoen handtekeningen zelf komt dan weer toe aan de individuele EU-lidstaten. Mann: ‘Elke manier van ondertekenen is goed –Facebook, straatpetities…– zolang de lidstaat ze maar goedkeurt.’
En om te garanderen dat een voorstel ook Europees gedragen wordt, moeten in minimum een derde van alle lidstaten handtekeningen worden ingezameld. Ook per lidstaat is er een minimum –750 keer het aantal Europarlementsleden per land. Bijvoorbeeld: in België, dat 22 Europarlementsleden levert, gaat het om minimum 16.500 handtekeningen; in Duitsland 72.000.

(Te) hoge verwachtingen

‘Het Burgerinitiatief kan niet voor eender wat gebruikt worden’, waarschuwt onderzoeker Marco Incerti van het Centre for European Policy Studies (CEPS). ‘Het toepassingsgebied is nauw omschreven: het moet gaan om een wetgevend initiatief.’
‘De verhuizing van het Europees parlement naar Straatsburg of een referendum over de toetreding van Turkije vallen daar niet onder. Wat Turkije betreft, gaat het immers om bilaterale onderhandelingen tussen de Commissie en Ankara –daarop heeft het Burgerinitiatief géén invloed. Het Europees parlement meer macht geven over het EU-buitenlandbeleid is evenmin een voorstel dat onder het Burgerinitiatief valt –want dan zou je het Lissabonverdrag zelf veranderen en dat is de bedoeling niet.’
Toch zijn er een heleboel toepassingsgebieden waarrond wel Burgerinitiatieven kunnen worden opgezet. Mann: ‘The sky is the limit. Alles waar de EU wetgevende competentie over heeft, valt eronder.’ Van genetisch gewijzigde organismen over hernieuwbare energie tot consumentenrechten. In Duitsland is alvast een campagne opgestart om van zondag een arbeidsloze dag in de EU te maken. Mann: ‘Het zou super zijn mocht er een miljoen handtekeningen ingezameld worden voor één voorstel, twee miljoen voor het tegendeel en dan drie miljoen voor het eerste.’
Volgens onderzoeker Janis A. Emmanouilidis van het European Policy Centre (EPC) kan het Burgerinitiatief de afstand tussen de burger en Europese aangelegenheden helpen verkleinen, transnationale dialoog stimuleren, de Europeanisering van nationale publieke debatten aanmoedigen en meer burgers bewust maken over de EU.
Maar hij waarschuwt ook voor al te hoge verwachtingen. ‘Eens een miljoen handtekeningen zijn verzameld, heeft de Commissie vier maanden de tijd om het te onderzoeken en te laten weten welke “actie ze zal ondernemen, als er al een zou komen, en wat daarvoor de redenen zijn”. De Commissie kan dus ook besluiten niet in actie te komen. In het Lissabonverdrag staat letterlijk dat een Burgerinitiatief de Commissie “uitnodigt” elk initiatief “ernstig te overwegen” en een “aangepast voorstel” te doen indien het initiatief binnen haar bevoegdheid valt.’
‘De Commsisie mag dus zelf beslissen hoe ze reageert, van een concreet wetsvoorstel over een aanbeveling tot een niet-bindende opinie. Dat zou tot frustratie kunnen leiden en de kloof tussen de Commissie en de burger zelfs kunnen vergroten’, schrijft Emmanouilidis eind juni in een EPC-analyse.

‘transparantie is essentieel’

Een ander punt van kritiek is het risico op misbruik door lobbygroepen. ‘De kans is klein dat gewone burgers een voorstel zullen lanceren, gezien de middelen die daarvoor nodig zijn. Ngo’s, vakbonden, politieke partijen en lobbygroepen zullen de belangen van de burgers moeten vertalen. Daardoor zou het kunnen dat voorstellen eigenlijk slechts de belangen van een goedgeorganiseerde minderheid reflecteren, veeleer dan die van het grote publiek’, aldus Emmanouilidis.
‘Een miljoen handtekeningen lijkt op het eerste zicht misschien een indrukwekkend aantal, maar eigenlijk gaat het slechts om 0,2 procent van de volledige EU-bevolking.’ In landen waar soortgelijke initiatieven bestaan, is de drempel tot vier keer hoger.
Laetitia Sedou deelt die bezorgdheid. Sedou is coördinator van de EU Civil Society Contact Group, een informele parapluorganisatie van acht verschillende sectoren van ngo’s en middenveldorganisaties. Op een seminarie van het European Journalism Centre in Brussel, eind juni, stelde ze: ‘Voor ons is vooral transparantie belangrijk: we vinden dat organisatoren van een initiatief meer info moeten geven dan nu in het voorstel is voorzien. Zeker wat hun financiering betreft: ze moeten niet alleen de bronnen aangeven, maar ook de bedragen. Geld is essentieel, en op dat vlak is er een onevenwicht tussen organisaties die opkomen voor het publieke belang en voor privébelangen.’
Sedou heeft nog meer aanbevelingen. ‘Vanuit het Europese middenveld vragen we om de minimumleeftijd om je handtekening te mogen zetten –in het voorstel vastgelegd op de stemgerechtigde leeftijd voor Europese verkiezingen– naar beneden te halen tot zestien jaar. En we stellen voor om het tijdskader waarbinnen je handtekeningen mag inzamelen op te trekken van een naar anderhalf jaar. Ten slotte blijft onduidelijk wat er achteraf gebeurt met de ingezamelde handtekeningen. In het voorstel dat nu voorligt, kan de Commissie gewoon zeggen of ze er iets mee gaat doen of niet. We vinden dat ze die beslissing sterk moet motiveren –zeker als het antwoord negatief is.’
De bal ligt nu in het kamp van het Europees parlement.