Miljoenen Roma bijten op een houtje

De Roma, de vage aanduiding van het volk dat 1000 à 2000 jaar geleden uit
noordwestelijk India en Pakistan emigreerde, bevinden zich vandaag
grotendeels in Oost-Europese landen die kandidaat-lidstaat zijn van de
Europeese Unie: Tsjechië, Slovakije, Hongarije, Bulgarije en Roemenië. Voor
de eerste maal werd onderzoek gedaan naar de Roma in deze vijf landen
tegelijk. De resultaten van ‘Avoiding the Dependency Trap’ zijn hallucinant.
Eén op twee Roma lijdt jaarlijks meermaals honger. Behalve in Tsjechië gaat
meer dan de helft van het inkomen naar voedsel, maar dat inkomen ligt
driemaal lager dan het nationale gemiddelde.

Als we van Afrikaanse toestanden spreken, is dat een tastbare metafoor,
zegt de auteur van het rapport, Andrey Ivanov. De algemene gezondheid van
de Roma-gemeenschap is de laatste tien jaar fel achteruitgegaan. De
kindersterfte ligt angstwekkend hoog, tot driemaal dan het landelijke
gemiddelde. In Roemenië is de nationale levensverwachting bijna 70, maar
voor Roma nog geen 64 jaar. Slechts 20 procent van de Roma hebben officieel
werk. Meer dan twee derde is afhankelijk van werklozenuitkeringen, wat hen
nog meer het doelwit van etnische intolerantie maakt.

Ook op het vlak van onderwijs gaat het slecht. Een derde van alle Roma heeft
geen lagere school gelopen, twee derde volgde geen middelbaar onderwijs. In
alle vijf landen zitten de scholen voor bijzonder onderwijs vol met
Roma-kinderen, al kunnen ze in het gewone circuit.

Er moet dus hoogdringend aan de weg worden getimmerd. Volgens de VN moeten
Roma-kinderen geïntroduceerd worden in het systeem van peuterscholen en
moeten ze de kans krijgen de taal van de meerderheid aan te leren. Daarnaast
moeten schoolboeken worden gesubsidieerd en moeten warme maaltijden de
kinderen naar school lokken. Een speciaal fonds kan het ticket voor hoger
onderwijs betalen.

Tot zover de theorie. Auteur Ivanov is niet laaiend van optimisme. We
verwachten geen grote veranderingen op korte termijn. We hebben een
conceptueel raamwerk nodig dat bepaalt hoe het geld zal worden gebruikt,
niet gewoon meer geld. Ook Eben Friedman, onderzoeker van het Europese
Centrum voor Minderheidskwesties, kijkt niet door een roze bril. Ik ben
niet echt optimistisch over de landen die onze aanbevelingen zouden moeten
volgen. Die aanbevelingen zijn niet nieuw. Er is een tekort aan geld èn
goede wil in de vijf landen. Volgens Friedman doet zelfs Macedonië -
straatarm maar toch geen kandidaat-lid - veel meer voor de Roma dan de
anderen.

Die koers zouden ze beter wijzigen, zegt de onderzoeker. Immers, het succes
van de integratie van sommige van deze landen in de EU hangt af van de
integratie van de Roma binnen de eigen grenzen. Tsjechië, Hongarije en
Slovakije betreden de EU in 2004, Bulgarije en Roemenië in 2007. Respect
voor minderheden in daarbij cruciaal.

Volgens Kalman Miszel, UNDP-baas en supervisor van het onderzoek, moeten
Roma hun plaats vinden in een Europese Unie die het anderszijn wil
respecteren en de Roma beschouwt als gelijken die hun bijdrage leveren aan
het Europese mozaïek. Friedman vindt het gevaarlijk als dat niet gebeurt.
Als de inspanningen niet nu worden geleverd, kan vanaf 2004 een verhuizing
ontstaan van Roma uit de nieuwe lidstaten naar de oude lidstaten. Daar kan
de vijandigheid jegens de Roma-zigeuners zich keren tegen hun herkomst: de
nieuwe lidstaten.

Het onderzoek toonde aan dat er zelfs voor de overheidsdiensten en ngo’s nog
veel werk aan de winkel is. 79 procent van de Roma is zich gewoon niet
bewust van bestaande hulpprogramma’s - andere dan de gewone
werkloosheidsprogramma’s, 91 procent vertrouwt zelfs geen enkele ngo.