MO*-artikel speelde rol in onttroning ‘killer-koning’

Volgens de laatste berichten zou het Congolese leger gisteren een paar dorpjes heroverd hebben op Ntaganda. Het geweld leidt ook tot nieuwe vluchtelingenstromen. De eerste bewegingen op dat vlak begonnen al ruim een week geleden toen de lokale bevolking anticipeerde op de gevolgen van de vlucht uit Goma van Ntaganda. De voorbije dagen zwelt de stroom aan. Wat zit er achter deze nieuwe draai aan het rad van lijden dat Noord-Kivu al vijftien jaar teistert?

Internationaal gezochte generaal

Mushaki is een hooggelegen plek waar veel mensen van Tutsi-afkomst wonen. Ook Ntaganda is een in Rwanda geboren Tutsi die nog samen met de huidige Rwandese president Paul Kagame Rwanda binnenviel in 1990 en het in 1994, na de genocide, ook veroverde. Daarna trok Ntaganda met vele van zijn landgenoten Congo binnen. Daar ging Ntaganda zich te buiten ging aan misdaden tegen de menselijkheid (onder andere het recruteren van kindsoldaten), waarvoor het Internationaal Strafhof in 2006 een internationaal aanhoudingsbevel tegen hem uitvaardigde.

Desondanks werd Ntaganda in 2009 de leider van de CNDP, de militie die de Rwandese belangen in Congo verdedigde (nadat het Rwandese leger zich omstreeks 2005 uit Congo terugtrok). Ntaganda volgde als CNDP-leider Laurent Nkunda op die met zijn geregelde aanvallen op Congolese steden internationaal onhoudbaar was geworden voor Kagame, waarna Kagame Nkunda gevangen zette in Kigali. In 2009 werd de CNDP ook geïntegreerd in het Congolese leger. Ntaganda werd generaal in het Congolese leger en de facto de machtigste man van Kivu die onder meer belangrijke stromen grondstoffen naar Rwanda smokkelde. Iedereen die kritiek op hem uitoefende, werd ontvoerd, mishandeld en soms ook afgemaakt.

Killer-koning van Kivu

‘Bosco Ntaganda, smokkelaar, kidnapper, oorlogsmisdadiger en… generaal in het Congolese leger’, kopte MO* magazine in januari. Het artikel over de “killer-koning van Kivu” werd vertaald in het Frans en Engels, en kende luidens lokale getuigen verspreiding in ‘alle hoeken van Congo’. Het artikel leidde tevens tot vragen in het Belgische parlement aan minister van buitenlandse zaken, Didier Reynders, en zo tot de vraag van Reynders tijdens zijn bezoek aan de pas herkozen Congolese president Joseph Kabila om Ntaganda op te pakken en uit te leveren aan het Internationaal Strafhof.

Kabila gaf kennelijk gevolg aan Reynders’ oproep. Hij gaf immers een tweetal weken geleden te verstaan dat hij Ntaganda zou oppakken. Er kwamen extra-legereenheden in Goma aan en daarop verdween Ntaganda – tot grote opluchting van de bevolking — uit Goma, waar hij tot dan toe de plak zwaaide, en trok zich terug in de hooglanden van Masisi waar hij traditioneel zijn machtsbasis heeft.

Terugslag

Het verbaast niet dat de man nu terugslaat. Tenslotte belichaamde Ntaganda de deal die Kabila en Kagame in 2009 sloten: de CNDP werd geïntegreerd in het leger dat voortaan, onder leiding van Ntaganda, voor relatieve rust zou zorgen in de Kivu, wat belangrijk was Kabila. In ruil daarvoor zou het leger jacht maken op de vijanden van Kagame, de FDLR, de afstammelingen van de Hutu-extremisten die in 1994 verantwoordelijk waren voor de genocide en van de Hutu-vluchtelingen die nog altijd in Congo zijn. Door Ntaganda te laten vallen, zet Kabila die deal onder druk.

Dat Ntaganda erin slaagt gebied te veroveren, verbaast evenmin. Het Congolese leger is nu eenmaal een zwakke speler. Vraag is het of in staat zal zijn de muiters een halt toe te roepen.

Vraag is ook hoe Rwanda gaat reageren. Zien ze Ntaganda nog als hun man? In de loop der jaren hoopte zich in Oost-Congo heel wat woede op tegen de Tutsiminderheid, waardoor die nood heeft aan bescherming. Ntaganda en de CNDP zorgden daarvoor. Onder meer om die reden weigerden CNDP-soldaten doorgaans ook om elders in Congo gelegerd te worden. Bovendien had de CNDP dankzij zijn integratie in het Congolese leger een sterke greep gekregen op het economisch leven in de Kivu. Het zijn belangen die ze wellicht zullen verdedigen. Kortom, de toestand is erg onzeker en het is afwachten hoe het verder evolueert.