Mondiale gezondheid begint bij jezelf

In het licht van deze mondiale verwevenheid is het niet meer mogelijk onze volksgezondheid los te zien van de publieke gezondheid ergens anders in de wereld: interdependentie is een feit.

Globally interconnected health

De toename van antibioticaresistentie wereldwijd is een goed voorbeeld van deze interdependentie. Het voorschrijfgedrag van antibiotica in onze veehouderij en zorgsector draagt in Europa, maar ook elders ter wereld, bij aan de resistentie van bacteriën. Jaarlijks overlijden alleen al 25.000 mensen in Europa aan antibioticaresistentie.

Dit is nog maar het begin. Zo neemt het aantal gevallen van multiresistente tuberculose (tbc) op mondiaal niveau in snel tempo toe; een opmars van een epidemie die ook het noordelijke deel van Europa raakt.

Een ander voorbeeld betreft de impact van medisch toerisme op de mondiale gezondheid. Steeds meer patiënten uit Europa nemen hun toevlucht tot de relatief goedkope en snelle zorg die wordt aangeboden buiten de grenzen van het eigen land.

Deze buitenlandse zorg brengt echter risico’s met zich mee. Wat te denken van een medische toerist die voor een cosmetische behandeling afreist naar India en terugkeert naar Europa met een multidrug resistant superbug (NDM-1)? Daar komt bij dat medisch toerisme met name plaats vindt naar landen die kampen met een tekort aan zorgpersoneel. Door gebruik te maken van de beperkte capaciteit aan zorgpersoneel wordt het lokale systeem van gezondheidszorg verzwakt.

Gezondheid en zorgsystemen wereldwijd hangen onlosmakelijk samen. Dit blijkt ook uit onze internationale werving van zorgpersoneel. Het oplossen van onze personeelstekorten door het aantrekken van buitenlands personeel kan gevolgen hebben voor de gezondheid in het land van herkomst. Deze landen kampen vaak met een groot tekort aan gezondheidspersoneel, waardoor onze werving het bestaande tekort verergert en zo de toegang tot de lokale gezondheidszorg daar beperkt wordt.

Vice versa kan ons wervingsgedrag een uitwerking hebben op onze volksgezondheid, want een epidemie in een land met een slecht functionerend en onderbemand zorgstelsel kan resulteren in een pandemie die ook ons raakt. Kortom, de manier waarop wij handelen, kan nadelige effecten hebben op gezondheid in andere landen en ook op gezondheid hier.

Toepassen mondiaal perspectief

Deze mondiale interdependentie vraagt om een nieuwe kijk op en benadering van gezondheid waar ook ter wereld. Een gezonde temperatuur van gezondheid wereldwijd behoeft niet alleen de transfer van middelen uit de ontwikkelingssector van het Noorden naar het Zuiden. Er is meer nodig, namelijk het toepassen van een mondiaal perspectief op ons handelen en beleid.

We kunnen onze ogen niet sluiten voor de gezamenlijke verantwoordelijkheid die we als wereldburgers in deze tijd van mondialisering dragen voor mondiale volksgezondheid. Voor het oppakken van deze verantwoordelijkheid hoeven we niet per definitie af te reizen naar het Zuiden om ons steentje bij te dragen.

De huidige tendens van mondialisering biedt fantastische mogelijkheden om dicht bij huis een bijdrage te leveren aan gezondheid voor iedereen. Zou het niet mooi zijn om onze (gezondheids)problemen hier aan te pakken en tegelijkertijd rekening te houden met de gezondheid van mensen buiten onze landsgrenzen?

Het oppakken van deze mogelijkheden begint met het stellen van de vraag: ‘Wat is het effect van ons beleid en gedrag op de gezondheid van zowel de huidige wereldbevolking als die van toekomstige generaties?. Een voorbeeld van het toepassen van dit mondiale perspectief is de fairduurzaming van de hele zorgketen in westerse landen.

Fairduurzaming van de zorg

Het toepassen van het mondiale perspectief in de zorgsector begint met over de schutting van de eigen zorginstelling te kijken. Met het vergroten van het blikveld worden mogelijkheden zichtbaar om vanuit de zorgsector bij te dragen aan een wereld waarin iedereen een eerlijke kans heeft op een gezond leven.

Zo kan het tekort aan zorgpersoneel opgelost worden door een verantwoord en eerlijk wervingsbeleid hier, zonder ongewenst effecten op gezondheid van mensen ergens anders. En door verantwoord voorschrijfgedrag van antibiotica leveren we een bijdrage aan de beteugeling van de wereldwijde resistentie van bacteriën. Op deze manier blijft antibiotica beschikbaar voor zowel de huidige wereldbevolking als voor toekomstige generaties, hier en elders.

En wat te denken van het gebruik van onethisch geteste medicijnen? Door over de nationale grens heen te kijken wordt zichtbaar dat door in Europa alleen ethisch geteste geneesmiddelen tot de markt toe te laten, kan worden bijgedragen aan de bescherming van kwetsbare mensen die deelnemen aan medicijntesten. Deelnemers zijn doorgaans arm, analfabeet en hebben nauwelijks toegang tot gezondheidsdiensten. Deelname aan een medicijntest vormt daarom vaak de enige kans op een behandeling of om iets te verdienen. Farmaceutische bedrijven houden zich echter niet altijd aan de regels voor het testen van medicijnen en maken misbruik van de kwetsbare positie van de proefpersonen. Deze proefpersonen worden vaak slecht geïnformeerd en zijn zich niet bewust van de gezondheidsrisico’s.

En dit heeft niet alleen impact op de gezondheid daar. Proefpersonen participeren soms in meerdere testen tegelijk, waardoor de uitkomsten van het geneesmiddelenonderzoek wetenschappelijk niet valide zijn. Het gebruik van deze medicijnen kan vanwege het gebrek aan betrouwbaarheid van de testen tevens ongewenste bijwerkingen hebben voor de gebruiker hier. Door alleen ethisch geteste medicijnen toe te laten tot de Europese markt, zorgen wij dus goed voor onszelf en dragen we tegelijkertijd zorg voor volksgezondheid over landsgrenzen heen. Mondiaal verantwoorde zorg kan gerealiseerd worden door het nemen van actie hier met een impact ver weg én dicht bij huis. 

Intersectorale aanpak

Vanuit een collectief eigenbelang kan elke sector met haar handelen hier een positieve impact op de wereld leveren. Een grenzeloos gezonde wereld vraagt een intersectorale aanpak van wereldwijde gezondheidsvraagstukken. Door de aanpak van mondiale gezondheidsproblemen te verbinden met actie in andere sectoren, kan veel mondiale gezondheidswinst behaald worden.

De Non-Communicable Disease-pandemie is een goed voorbeeld van een werkveld waar zowel binnen sectoren als tussen sectoren samengewerkt kan worden. Zo kan onder andere door middel van voorlichting over gezonde leefgewoonten in het onderwijs en door minder toevoeging van suiker, zout en verzadigde vetten aan voedsel door de internationale voedingsmiddelenindustrie de enorme toename van Non-Communicable Diseases worden tegengegaan.

Een ander voorbeeld om een actieve bijdrage te leveren aan de bevordering van mondiale gezondheid betreft klimaatverandering. Een drastische beperking van de CO2- uitstoot in alle sectoren kan wereldwijd het risico op klimaat- en milieugerelateerde gezondheidsproblemen reduceren. Op deze manier kan mogelijk de op handen zijnde verspreiding van tropische ziekten als dengue en malaria in Europa en in de hooglanden van Afrika voorkomen worden.

Rol ontwikkelingssector

De hierboven beschreven toepassing van het mondiale perspectief op ons handelen ten behoeve van gezondheid wereldwijd impliceert tevens dat de huidige ontwikkelingssector aan vernieuwing toe is. Een uitbreiding van het huidige werkveld van ontwikkelingssamenwerking biedt fantastische mogelijkheden om mondiale vraagstukken op het gebied van gezondheid aan te pakken. Er ligt een handelingsperspectief dat verder reikt dan de ontwikkelingssector. 

Een grenzeloos gezonde wereld vereist een mondiale verandering, die inspanning vergt van elk land, iedere sector en elke persoon. In dit veranderingsproces is een prachtige rol weggelegd voor de ontwikkelingssector. Actoren uit de ontwikkelingssector kunnen fungeren als aanjagers van het proces van mondiale bewustwording onder de burger en in de verschillende sectoren. Daarnaast kan het maatschappelijk middenveld in dit proces van fairduurzaming optreden als bruggenbouwer en waakhond in de klassieke driehoek van burger, overheid en bedrijfsleven en meewerken aan een duurzame wereld dat de verantwoordelijkheden van het mondiaal burgerschap serieus neemt.

Zo kunnen ngo’s bijvoorbeeld burgers bewust maken van de risico’s van overmatig en onjuist antibioticagebruik en de veterinaire sector en de zorgsector overtuigen van het belang van verantwoord voorschrijfgedrag van antibiotica. Op deze manier kan het maatschappelijk middenveld een waardevolle bijdrage leveren aan grensoverschrijdende gezondheidsvraagstukken. Hiermee dragen wij bij aan de bevordering van gezondheid elders en zorgen we gelijktijdig goed voor onszelf. Dat is ‘Grenzeloos Gezond’.

Diana Hoeflake is medewerker van Wemos. Wemos is een organisatie die streeft naar een wereld waarin het recht op gezondheid van ieder mens is gewaarborgd.

Bekijk ook de TEDtalk van Anke Tijtsma, directeur van Wemos, over dit onderwerp.