Mugabe is Zimbabwe’s grootste probleem niet

Het verdwijnen van het dictatoriale bewind van president Robert Mugabe in Zimbabwe is niet per definitie een eerste stap op weg naar democratie en welvaart, zegt de Zimbabwaanse advocaat Alex Tawanda Magaisa. Hij pleit voor een mentaliteitsverandering in de samenleving, binnen de oppositiepartij MDC en de ngo’s in het land. Magaisa hield donderdagavond op uitnodiging van het Transnational Institute in Amsterdam de eerste, jaarlijkse Basker Vashee-lezing.
“Het is bekend dat Zimbabwe in een diepe crisis verkeert. Er is sprake van hyperinflatie die oploopt tot boven de 1000 procent. De werkloosheid is hoger dan 80 procent, er is een voedseltekort en 90 procent van de Zimbabwanen leeft onder de armoedegrens. De levensverwachting ligt momenteel rond 35 jaar.

Om een beeld te schetsen van het verval in Zimbabwe, kan ik een voorbeeld uit mijn eigen leven geven. Toen ik in 1997 na mijn afstuderen begon bij een advocatenkantoor in Harare, verdiende ik 9.000 Zimbabwaanse dollar per maand. Daarvan kon ik een eigen appartement betalen, een relatief luxe leven leiden en familieleden en anderen financieel ondersteunen. Vandaag is 9.000 dollar niet eens genoeg om een brood te kopen.

Wat is de oorzaak van die dramatische ineenstorting van Zimbabwe, eens een van de beter presterende economieën in Afrika? Een van de directe oorzaken is de onteigening van boerderijen van blanke boeren die in 2000 in gang werd gezet en de daaropvolgende crisis in de landbouw. Maar ook voor die tijd waren er al problemen. Die kwamen voort uit de frictie tussen markthervormingen en de roep om sociale rechtvaardigheid. Dat de regerende ZANU-PF in de loop der jaren geen balans wist te vinden tussen die twee eisen, droeg bij aan de huidige crisis. Ook een nieuwe regering zal een antwoord op dit probleem moeten vinden.

Koloniale erfenis

Toen Zimbabwe in 1980 onafhankelijk werd, had het land een relatief sterke economie. De erfenis van het kolonialisme omvatte echter meer dan dat. De regering van toenmalig premier Robert Mugabe omarmde publiekelijk de idealen van het socialisme, maar intern werden kapitalistische dictaten gevolgd. De nieuwe leiders lonkten naar de blanke privileges; ze wilden in de voetsporen van de voormalige blanke meesters treden en niet daadwerkelijk een rechtvaardige samenleving opbouwen.

Ook het onderdrukken van dissidente politieke stemmen heeft zijn wortels in deze periode. Wie kijkt naar het geweld uit die tijd en het gebrek aan verzet daartegen, kan gemakkelijker begrijpen hoe de cultuur van geweld en straffeloosheid onderdeel werd van de politieke cultuur. Mensen groeiden op met het idee dat het normaal is om tegenstanders de mond te snoeren, desnoods met geweld. De zwijgende meerderheid moedigde straffeloosheid aan, iets wat we vandaag nog steeds zien, zelfs bij de Zimbabwaanse oppositie.

Oorlogsveteranen

Na de val van de Berlijnse Muur en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie begin jaren negentig, veranderde het wereldwijde politieke landschap. Geconfronteerd met economische stagnatie en gebrek aan investeringen, maakte de socialistische retoriek tien jaar na de onafhankelijkheid plaats voor westerse ideeën over de vrijemarkteconomie. De regering accepteerde economische hervormingsplannen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank.

De economische politiek zorgde voor een verslechtering van de situatie voor de meeste Zimbabwanen. Terwijl steeds meer mensen in armoede verstrikt raakten, ontstonden er nieuwe sociale en politieke bewegingen. De grootste was die van oorlogsveteranen. Zij hadden nauwelijks financieel geprofiteerd van de door hen bevochten onafhankelijkheid. De regering besloot de veteranen 50.000 Zimbabwaanse dollar per persoon uit te keren. Daarnaast kregen ze maandelijkse financiële voordelen. Voeg daar de financiële last van de interventie in de oorlog in Congo aan toe, en het zal geen verrassing zijn dat de muntkoers eind 1998 dramatisch begon te dalen. Het vervolg, de onteigeningen van de boerderijen door veteranen en de schade voor de landbouw, is bekend. Een land dat zelfvoorzienend was en voedsel exporteerde, werd daardoor hulpbehoevend.

De ZANU-PF van Mugabe is er tot op heden niet in geslaagd oplossingen aan te dragen voor de crisis die het land al zes jaar teistert. Een van de oorzaken is de cultuur binnen de partij. Het is een cultuur waar intolerantie heerst ten opzichte van dissidente stemmen, een cultuur van corruptie en vriendjespolitiek. Dat probleem kan alleen opgelost worden door hervorming van binnenuit. Een hervormde ZANU-PF zou goed voor Zimbabwe zijn. Want zelfs als de oppositie aan de macht zou komen, dan kan het land veel baat hebben bij een sterke en kritische oppositie.

Oppositie

Op dit moment vormt de MDC de belangrijkste oppositiekracht, samen met maatschappelijke organisaties. De MDC is verdeeld in twee facties, een die geleid wordt door Morgan Tsvangirai en de andere door Arthur Mutambara. De verhouding tussen beide facties kenmerkt zich steeds meer door de cultuur die we kennen van de ZANU-PF: intolerantie ten opzichte van afwijkende meningen, intimidatie en gebrek aan respect voor grondwettelijke regels. Mensen vragen zich steeds vaker af of de MDC in staat is werkelijk verandering te brengen.

Eind jaren negentig ontstond een aantal nieuwe maatschappelijke organisaties die zich voornamelijk richtten op mensenrechten. Een van die organisaties is de NCA (National Constitutional Assembly), die de campagne voor een nieuwe grondwet organiseerde. Deze organisaties hebben, evenals andere ngo’s, de bewustwording bij het publiek bevorderd over politiek en mensenrechten. Maar er zijn ook schaduwkanten. Ze beconcurreren elkaar om de bevolking en de donorgemeenschap voor zich te winnen. Daarnaast beroven ze politieke partijen van talent. Een leidinggevende functie bij een ngo is veiliger en aantrekkelijker dan een politieke partij leiden of oprichten.

Corrupte ngo’s

Een ander probleem van de ngo’s is dat ze hun eigen principes niet naleven. Ze concentreren hun activiteiten in de steden, vaak ook nog in chique hotels en conferentiecentra, ver van de gewone burgers. Het zijn vaak de riante salarissen en andere voordelen die de leidinggevende functies met zich meebrengen, die geïnteresseerden aantrekken. Daarnaast ondermijnen beschuldigingen van corruptie de geloofwaardigheid van ngo’s. De honger naar geld leidt tot onnodige versplintering. Het is niet ongewoon dat iemand die ontslagen wordt bij een ngo, zelf een nieuwe opricht.

Ook de cultuur binnen de ngo’s begint steeds meer te lijken op de cultuur binnen politieke partijen. De NCA zorgde onlangs voor controverse door zijn statuten te wijzigen, volgens sommigen om ervoor te zorgen dat Lovemore Madhuku, voorzitter van de NCA, aan de macht kon blijven. Een dubieuze actie voor een organisatie die zich inzet voor een nieuwe grondwet. Mensen vragen zich af of de NCA nog wel de morele autoriteit heeft om Mugabe en zijn ZANU-PF te bekritiseren.

Verantwoordelijkheid

Het bevechten van tirannie vraagt niet alleen om het bekritiseren van de tiran, maar ook om kritisch onderzoek naar degenen die het roer over willen nemen. Ik ben daarom niet tegen de oppositie, maar ik constateer alleen dat we in het verleden onze leiders teveel lof hebben toegezwaaid zonder ze te dwingen verantwoording af te leggen. De beste manier om de oppositie voor te bereiden op regeren, is haar claims te bevragen en haar te dwingen een cultuur van verantwoordelijkheid te ontwikkelen. Als de oppositie nu niet in staat is met kritiek om te gaan, hoe groot is dan de kans dat zij dat wel kan in een nieuwe regering?

De toekomst van Zimbabwe is, zoals bij zoveel ontwikkelingslanden, complexer dan zij op het eerste gezicht lijkt. Zimbabwe is twintig jaar teruggeworpen in de tijd. Die tijd, en meer, zal nodig zijn om te herstellen. Alleen een regering die in staat is de complexiteit van de situatie te doorzien, kan de tegenstrijdige belangen te verzoenen. Zo’n regering moet de plaatselijke situatie goed begrijpen, wat al moeilijk genoeg is, en tegelijkertijd in staat zijn krachtige externe invloeden in goede banen te leiden.

Normen en waarden

Verandering wordt niet bereikt door de wet te veranderen. Dat er een nieuwe grondwet moet komen is duidelijk. Maar het is misleidend de indruk te wekken dat daarmee alles op zijn plaats valt. Wat er toe doet zijn de normen en waarden van individuen. Zimbabwe moet zich concentreren op het bevorderen van een democratische cultuur, die niet eenvoudigweg gebaseerd is op de stem van de meerderheid, maar op kernwaarden en normen. In een democratie zonder die waarden en normen, worden minderheden het slachtoffer van onderdrukking door de meerderheid.

De grote vraag is of we in staat zullen zijn die democratische cultuur op de lange termijn voldoende te voeden. Het gevecht tegen de huidige problemen is slechts een fase in een lang veranderingsproces. Onze generatie zal wellicht de vruchten niet meer plukken van die lange strijd. Maar het is wel aan deze generatie om offers te brengen om een basis te leggen voor die betere toekomst.” (JS/PD)

Alex Tawanda Magaisa

Dr. Alex Tawanda Magaisa (1975) studeerde onder meer aan de Universiteit van Zimbabwe en is advocaat van beroep. Tot voor kort was hij docent aan de Universiteit van Nottingham in Groot-Brittannië. Hij publiceert geregeld in de Zimbabwe Independent, een van de weinige nog overgebleven onafhankelijke kranten in Zimbabwe.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.