Music for life: voor ALLE weeskinderen!

Selectieve of universele benadering?

Onze oproep om aandacht te vragen voor ALLE weeskinderen kadert in een bezorgdheid over het toenemend aantal “selectieve” programma’s in de ontwikkelingshulp, waarbij voor bepaalde groepen patiënten en hun families, louter  op basis van de medische problematiek, specifieke sociale voorzieningen worden ter beschikking gesteld.  In ontwikkelingslanden heeft men immers in de voorbije jaren, vooral vanuit de grote donoren zoals de Wereldbank, Bill en Melinda Gates Foundation, USAID,… de klemtoon gelegd op “ziektegerichte programma’s” : aids, tuberculose, malaria,…

Hierbij worden vele middelen ingezet voor één bepaalde ziekte. Infrastructuur, transport, verpleegkundigen, gezondheidspromotoren, artsen,… worden gemobiliseerd in de bestrijding van één aandoening. Deze ziektegerichte  focus komt in concurrentie met de  middelen voor de algemene basisgezondheidszorg. Het Amerikaanse aidsprogramma (PEPFAR) investeerde in Zambia in 2006,  150 miljoen dollar in de aanpak van aids, terwijl het totale gezondheidszorgbudget van het land, voor alle aandoeningen, slechts 136 miljoen dollar bedroeg. In de praktijk trekken deze ziektegerichte programma’s  vaak artsen en verpleegkundigen weg uit de publieke gezondheidszorg, omdat ze 2 tot 3 keer hogere lonen  betalen dan het ministerie van volksgezondheid van het land.

Aan deze programma’s zijn allerlei voordelen voor patiënten verbonden: gratis medische en psychosociale  zorg, financiële middelen om de kinderen te laten studeren, voedselbonnen,… Ter illustratie, het verhaal van een patiënt in Tanzania: hij wordt opgenomen  in een ziekenhuis met de vermoedelijke diagnose van aids, maar op het einde van de week krijgt hij te horen dat  hij geen aids heeft, en dus de rekening van de ziekenhuisopname zelf moet betalen (alleen aidspatiënten krijgen gratis zorg). Dit illustreert de paradox van een nieuwe, toenemende ongelijkheid: “Inequity by disease” of ongelijkheid op basis van diagnose.

Deze groeiende trend leidt tot problemen in de organisatie van de nationale gezondheidszorgsystemen en tast de lokale solidariteit en sociale cohesie aan: wie niet de “juiste” ziekte heeft, valt buiten het kosteloos pakket. Bovendien is er weinig integratie tussen de verschillende programma’s, wat bij patiënten met meerdere aandoening leidt tot gefragmenteerde zorg.

Een Tanzaniaanse patiënt wordt opgenomen in een ziekenhuis met de vermoedelijke diagnose van aids, maar op het einde van de week krijgt hij te horen dat hij geen aids heeft, en dus de rekening van de ziekenhuisopname zelf moet betalen. Alleen aidspatiënten krijgen immers hun rekening terugbetaald.

Zich bewust van deze ontwikkeling, adviseert de Wereldgezondheidsorganisatie dat verticale, “ziektegerichte” programma’s, zouden moeten geïntegreerd worden in eerstelijnsgezondheidszorg (Resolutie WHA62.12,2009), waar patiënten terecht kunnen voor alle aandoeningen.

Dat dit werkt, werd aangetoond in Brazilië. Hier werd geïnvesteerd in de versterking van de eerstelijnszorg met huisartsen, verpleegkundigen, gezondheidspromotoren,… die op wijkniveau de opvang verzekeren van de gezondheidsproblemen van de lokale bevolking. Deze geïntegreerde aanpak heeft er onder andere voor gezorgd dat in Brazilië 100 % van de aidspatiënten worden behandeld met de noodzakelijke geneesmiddelen.  Onderzoek toont aan dat, indien men vanaf 2015 alle aidspatiënten wereldwijd op die manier  zou behandelen het aantal  aidsdoden zou dalen van 2 miljoen per jaar in 2015 naar 1 miljoen in 2030. Deze aanpak, samen met meer inzet voor preventie,vormt uiteindelijk de beste strategie om het fenomeen van de aidswezen terug te dringen.

Ten slotte …

Terug naar de aidswezen, of liever, naar ALLE weeskinderen in Afrika. In de lijn van de Afrikaanse tradities, worden deze kinderen best zoveel mogelijk  opgevangen in families, bij vrienden en buren, eerder dan ze in instellingen te plaatsen. Traditioneel zijn Afrikaanse gemeenschappen kindvriendelijk en vangen ze weeskinderen op binnen de brede familiestructuren. Maar de dodentol als gevolg van aids weegt zwaar en soms kan de informele zorg de belasting niet meer aan. Daarom moet niet alleen het weeskind, maar de hele lokale gemeenschap ondersteund worden om een geïntegreerde opvang te realiseren.

Deze aanpak spoort met de strategie van het Rode Kruis in Vlaanderen om de financiële opbrengst van Music for Life zo optimaal mogelijk aan te wenden voor alle weeskinderen, met respect voor de lokale cultuur.  De slogan ‘Laat een weeskind niet alleen’ geeft dit subtiel en betekenisvol aan (http://www.musicforlife.rodekruis.be). Dat men daarbij aids als ’media-genieke’ aandoening gebruikt, is begrijpelijk, in het kader van fondsenwerving. Het mag ons echter niet doen vergeten dat een ziektegerichte benadering best wordt geïntegreerd in een globale versterking van het gezondheidszorgsysteem, met bijzondere aandacht voor de lokale eerstelijnsgezondheidszorg.

Jan De Maeseneer en Dirk Avonts zijn professor aan de Vakgroep Huisartsengeneeskunde en Eerstelijnsgezondsheidszorg van Universiteit Gent