Nabucco-pijpleiding onderstreept invloed Turkije

De pijpleiding loopt van Oost-Turkije naar Oostenrijk. Het project dankt zijn naam aan de opera van Verdi die vertegenwoordigers van de vijf deelnemende landen - naast Turkije en Oostenrijk ook Hongarije, Bulgarije en Roemenie - bezochten tijdens eerdere onderhandelingen.
Maar de naam zegt ook iets over twee andere intrigerende aspecten van het project op geopolitiek gebied. Het thema van de opera is bevrijding van slaven die door de oude Babylonische koning Nebukadnezar (Nabucco) werden gehouden. Veel Europeanen zien het Nabucco-project als mogelijkheid om toegang te krijgen tot gasbronnen die niet onder Russische controle staan.
Afgelopen winter hadden diverse Europese landen te kampen met gastekorten, nadat Rusland met doorgangsland Oekraïne verzeild raakte in een ruzie over gasprijzen. Rusland besloot toen de gaskraan dicht te draaien.
Een andere aspect heeft betrekking op het Midden-Oosten. Nebukadnezar kwam uit het huidige Irak. Washington is een groot voorstander van Nabucco. De Verenigde Staten hopen dat de pijpleiding in 2015 operationeel is, zodat Irak een belangrijke gasleverancier kan worden.

Russische deal

De aanleg van de pijpleiding kost echter zo’n acht miljard dollar en veel landen weten nog niet of ze voldoende gas krijgen om investeringen terug te verdienen. De Nabucco-deelnemers hopen dat Azerbeidzjan, een buurland van Turkije, een belangrijke gasleverancier zal worden. Maar op de avond waarop het project in Ankara officieel van start ging, reisde de Russische president Dmitri Medvedev met de baas van het Russische gasbedrijf Gazprom naar Azerbeidzjan, om een contract te tekenen met het staatsgasbedrijf. Dat contract zorgt ervoor dat Nabucco zware concurrentie van Rusland zal ondervinden, als het gas wil kopen van Azerbeidzjan.
Een andere voor de hand liggende gasbron voor Nabucco is Iran. Naar verwachting zal dat land in de komende vijf jaar aanzienlijke hoeveelheden gas aanboren. Paul Stevens, energiespecialist van de denktank Chatham House in Londen, zei kort geleden tegen de krant Christian Science Monitor dat een overeenkomst met Iran alleen ervoor kan zorgen dat het project in de zwarte cijfers draait. Maar hij gaf ook aan dat die mogelijkheid door de huidige politieke crisis in Iran op korte termijn niet heel waarschijnlijk is.
Richard Morningstar, de Amerikaanse afgezant energiezaken voor Eurazië, zei donderdag dat “dit het slechts denkbare moment is om Iran aan te moedigen mee te doen aan een project als Nabucco, omdat we er totaal niets voor hebben teruggekregen.” Hij zei dat deelname aan Nabucco eventueel wel gebruikt kan worden als aanmoediging voor Iran om te participeren in de internationale gemeenschap.

Bruggenbouwer

Los van de eventuele Iraanse deelname, onderstreepte de formele start van het project afgelopen week in Ankara de rol van Turkije als belangrijke speler in de politiek van het Midden-Oosten en brug tussen Europa en de landen van het Midden-Oosten en de Kaukasus.
In veel Arabische landen in het Midden-Oosten bestond, evenals in Bulgarije en enkele andere Balkanlanden, een zekere vijandigheid ten opzichte van Turkije. Die gevoelens stamden uit vorige generaties die onderdrukt werden door het Ottomaanse rijk. Aan dat rijk kwam een einde met de stichting van het moderne Turkije in 1923. De vroegere Arabische vijandigheid ten opzichte van Turkije lijkt inmiddels grotendeels verdwenen.
Zelfs in Syrië, dat in 1938 te maken kreeg met de Turkse annexatie van de noordwestelijke provincie Alexandretta (nu Hatay), lijken haatgevoelens plaats te hebben gemaakt voor warme banden en bewondering voor de Turkse economische vooruitgang.
Ook Irak kende anti-Turkse sentimenten, zowel onder de Arabische meerderheid in het land als onder de Koerdische minderheid in Noord-Irak, dat grenst aan Turkije. De gematigd islamistische AKP-partij die sinds 2002 aan de macht is in Turkije, heeft echter goede relaties opgebouwd met de centrale regering in Bagdad. Ook bestaat er een werkbare relatie tussen de Koerdische Regionale Regering (KRG), ondanks het feit dat veel Iraakse Koerden sympathiseren met Turkse Koerden die vanuit Ankara jarenlang met onderdrukking te maken hadden. Tijdens de algemene verkiezingen van 2007 kreeg de Turkse AKP echter aanzienlijke steun van de Turkse Koerden.

Europese Unie

Turkije heeft een belangrijke invloed in Irak. Het heeft de controle over de Eufraat en de Tigris, twee rivieren die van groot belang zijn voor de Iraakse bevolking. En Turkije heeft al een pijpleiding die gebruikt wordt om Iraakse olie te transporteren naar een terminal aan de Turkse Middellandse Zeekust.
Het is naast Iran het enige buurland van Irak dat de militaire capaciteit heeft om andere machten - in en buiten Irak - ervan te weerhouden een militair avontuur aan te gaan in Irak, nu de Amerikanen hun aanwezigheid daar terugschroeven.
Turkije heeft in Irak en de rest van het islamitische Midden-Oosten een zeker aanzien. Het land was fel tegen de Amerikaanse inval in Irak in 2003, een standpunt waarvoor de meeste Iraki’s vandaag waardering opbrengen. Maar Turkije onderhoudt als lid van de NAVO ook goede relaties met Washington. En de meeste Iraki’s kunnen dat pragmatisme vermoedelijk ook waarderen.
De AKP is voor islamistische partijen in Irak en daarbuiten, een interessant voorbeeld van hoe een intelligente islamistische partij zowel in eigen land als daarbuiten succes kan boeken. Thuis toont de AKP-regering zich gematigd en tolerant. In buitenlandse kwesties richt zij zich op het versterken van de band met het Westen, onder meer door toe te werken naar een lidmaatschap van de Europese Unie.
Met de lancering van het Nabucco-project laat Turkije opnieuw zien dat het zowel met veel landen in het Midden-Oosten, als met Europese landen door een deur kan.