Nederland in de knoop met eigen identiteit

Door de aanwezigheid van grote aantallen migranten en de daarmee gepaard gaande culturen komt ‘het Nederlandschap’ onder vuur te liggen. Het debat kaderde in een reeks van bijeenkomsten rond interculturele problemen bij onze bovenburen. De locatie was het kunst- en culturencentrum Imagine IC in Amsterdam Bijlmer Arena, een stadsdeel dat in Nederland vooral bekend staat voor haar mengelmoes van ‘nieuwe Nederlanders’.

Wie zijn we?

Frank Lechner, hoogleraar sociologie, benadrukte in zijn inleiding de tegenstrijdige betekenissen van het begrip identiteit. “Enerzijds staat identiteit voor continuïteit, anderzijds verwijst het naar verandering en ontwikkeling. Identiteit zegt iets over hoe we onszelf zien, maar ook over hoe anderen ons zien. Door identiteitsovereenkomsten komen mensen samen of worden mensen uitgesloten.”
Lechner begrijpt de bezorgdheid van sommige Nederlanders over de toenemende vermenging van de samenleving, maar hij plaatst ze in de bredere context van globalisering. “Nederlanders willen wereldburgers zijn, maar tegelijkertijd hun nationale identiteit versterken.” De vraag naar een politieke identiteit is legitiem en moet op een doordachte manier beantwoord worden.
“We moeten geen ideologisch verhaal ophangen waarvoor Nederland staat, maar via kleine verhalen vertellen hoe mensen zich integreren.” De creatieve kansen voor de nieuwe invulling van ‘het Nederlandschap’ liggen volgens hem bij tweedelijns organisaties zoals Imagine IC. Het centrum biedt een forum waar mensen hun persoonlijke verhalen over migratie en multiculturaliteit vertellen, zoals in Vlaanderen KifKif dat doet. Deze verhalen vormen de basis voor tentoonstellingen, debatten en workshops.

Islam als afleidingsmanoeuvre

Tijdens het debat bekritiseerde Willemijn Maas, algemeen directeur van de AVRO, de harde focus op de islam. “Waar zit de onrust in de samenleving? Onze maatschappij heeft te kampen met grote veranderingen zoals digitalisering en globalisering. Mensen voelen zich onzeker en weten niet hoe ze met die verwarring moeten omgaan, maar is focussen op één fenomeen - zoals Geert Wilders dat doet - geen afleidingsmanoeuvre dat de echte oorzaken over het hoofd ziet?”

Culturen die niet veranderen, zijn dood.

Volgens socioloog Frank Lechner heeft het geen zin om een debat te voeren over hoe bang de Nederlanders zijn. “Het is niet goed om naar de huidige situatie te kijken alsof het om een loopgravenoorlog gaat, met in het ene kamp de nationalisten en in het andere de vreemdelingen.”
De Nederlanders kunnen het hoofd bieden aan de veranderingen door een juiste wisselwerking te creëren tussen eigenheid en openheid. Van een loopgravenoorlog naar een slingerbeweging dus. Buurtbewoner Hans Meiboom vatte de discussie bondig samen: “Als er al zoiets bestaat als ‘echt Nederlands’, dan is het voortdurend onderhevig aan veranderingen. Een cultuur die niet verandert, is eigenlijk dood. Zo’n cultuur leeft louter voort in clichés.”