Nieuwe Egyptische vrijheid van meningsuiting al onder vuur

Egyptenaren laten zelden een gelegenheid voorbijgaan om te lachen met zichzelf, hun samenleving en hun overheid. Ook de voormalige president Hosni Moebarak was een geliefd onderwerp van grappen en cartoons. Door de draconische mediawetten werden de grappen vooral onder vrienden gemaakt of via sms verspreid, vaak verborgen in symboliek en allegorie.

De val van Moebarak leidde tot meer vrijheid van meningsuiting, zonder angst voor represailles. Het was een ideaal nieuw terrein voor comedians zoals Bassem Youssef, een cardioloog die begin 2011 populair werd met satirische clips op YouTube.

Youssef heeft nu een eigen wekelijkse show, Al Bernameg (Het Programma), geïnspireerd op de – eveneens razend populaire — Amerikaanse Daily Show. Hij maakt brandhout van de gekleurde berichtgeving op andere zenders en lacht met politici, islamisten en zelfs met zijn eigen bazen.

Maar Youssef raakte een gevoelige plek toen hij een sarcastisch gesprek hield met de afbeelding van de huidige president Mohamed Morsi op een kussen. De komiek is nu beschuldigd van “belediging van de president” en het “ondermijnen van zijn ambt.”

Oude wetten

Hoewel de meeste juristen het onwaarschijnlijk achten dat Youssef een gevangenisstraf zal uitzitten voor zijn grappen, toont de zaak wel dat de vrijheid van meningsuiting in Egypte relatief is. In de zes maanden dat Morsi aan de macht is, heeft het regime al verschillende keren gebruik gemaakt van de wet die gevangenisstraffen oplegt aan personen die “de president van de republiek beledigen.”

Heba Morayef, directeur van Human Rights Watch in Egypte, beschrijft die tendens als de grootste bedreiging voor het recht op vrije meningsuiting. Ze zegt dat het aantal gevallen waarschijnlijk nog verder zal stijgen omdat eerroof nu ingeschreven is in de nieuwe grondwet die vorige maand werd goedgekeurd.

De regering-Morsi heeft verschillende keren herhaald dat ze niet wil censureren en dat ze niets te maken heeft met de aanklacht tegen Youssef. De zaak is inderdaad niet aangespannen door de regering, maar door een islamistische advocaat die verschillende van dergelijke klachten heeft ingediend. De Egyptische wetgeving laat iedereen toe om een rechtszaak te beginnen wegens laster en eerroof, ook als ze zelf daar het doelwit niet van zijn.

Mond snoeren

Volgens Gamal Eid van het Arabische Netwerk voor Informatie over de Mensenrechten zijn er minstens 24 personen momenteel beschuldigd van “het beledigen van de president”, waarop tot drie jaar gevangenisstraf staat. “We hebben in de voorbije zes maanden onder Morsi een enorme stijging gezien in het aantal gevallen, in vergelijking met de dertig jaar onder Moebarak”, zegt hij.

In plaats van de mediawetten uit het tijdperk-Moebarak te hervormen, gebruikt de regering-Morsi ze om politieke opponenten de mond te snoeren en te intimideren, zegt hij.

“Elke burger heeft het recht om de president te bekritiseren”, zegt hij. “De president is een ambtenaar in dienst van het volk, en zijn gedrag heeft een directe invloed op het leven van miljoenen Egyptenaren.” Als kritische meningen niet meer geventileerd kunnen worden in de vorm van commentaar, karikatuur of satire, staat de deur wijd oen naar een dictatuur, besluit hij.