Nieuwe aids-tsaar jaagt gezondheidsexperts de gordijnen in

De benoeming van Tobias, een belangrijke donor van de Republikeinse partij, was dinsdag een complete verrassing. De voormalige bedrijfsleider heeft geen ervaring met de openbare gezondheidszorg en werkte nooit eerder met arme landen. Tobias krijgt de rang van ambassadeur en rapporteert aan Colin Powell. Hij komt nu aan het hoofd te staan van het Noodprogramma dat de VS willen opstarten in twaalf Afrikaanse en twee Caribische landen. Het parlement keurde in mei een wet goed die 13 miljard euro vrijmaakt voor het vijfjarenprogramma.

Dat geld moet grotendeels nog bijeengesprokkeld worden. Wat dat betreft is het zakelijke instinct van de voormalige farmabaas zeker een troef. Tobias staat bekend als een no-nonsense zakenman en een moneymaker. Hij heeft bovendien goede relaties met het ministerie van Begroting, dat een sleutelrol zal spelen bij de fondsenwerving voor het programma.

Professor Jeffrey Sachs, het hoofd van het Earth Institute van de Universiteit van Columbia maar vooral bekend als de speciale aids-adviseur van VN-baas Kofi Annan, noemt de benoeming van Tobias surrealistisch. We hebben te maken met een noodtoestand. Dat vereist iemand met terreinkennis, die de materie van binnen en van buiten kent. Wat we niet nodig hebben is iemand wiens agenda en engagement vragen oproepen.

De Amerikaanse aidsorganisaties twijfelen niet aan de dubbele agenda van Tobias, die tot 1998 aan het hoofd stond van Lilly en de laatste jaren bij het telecombedrijf AT&T werkte. Ze eisen dat de Senaat, die de benoeming nog moet goedkeuren, Tobias’ geloofsbrieven onderzoekt.

Paul Zeits, de directeur van de Global Aids Alliance (een organisatie die ijvert voor betaalbare aids-remmers) maakt zich bijzonder veel zorgen: Ik zie het als een nieuw teken dat de president terugkomt op zijn belofte om een reddingsplan tegen aids op te starten. De benoeming doet de vraag rijzen naar belangenvermenging in het Witte Huis. Zeits is bijzonder pessimistisch over het hoopgevende plan: de Afrikanen zullen minder medicijnen krijgen en er zullen er meer sterven.

Ook voor Salih Booker, de directeur van Africa Action, is het een zwarte dag: We weten dat hij weinig ervaring heeft met aids en veel als Republikeins donor. Dit geeft aan waar het Amerikaanse aids-beleid zich bevindt: bij Big Pharma.

Alle aidsgroepen zien de strijd tegen de farmaceutische giganten als een noodzakelijk onderdeel van de strijd tegen aids. Onder sterke internationale druk hebben de grote concerns hun prijzen voor aids-remmers in arme landen doen dalen, maar ze houden vast aan het patentrecht op medicijnen. De regering heeft laten verstaan dat ze patentvrije medicijnen wil gebruiken in het Noodprogramma, maar een formele beslissing daarover is nog niet genomen.

De beslissing over die zaak wordt de eerste lakmoesproef voor Tobias. De kosten-batenanalyse is snel gemaakt: de Amerikaanse medicijnen kosten een stuk meer dan de generische of patentvrije versies die gemaakt worden in India, Thailand en Brazilië. De aankoop van de goedkoopste medicijnen, waaronder generische, is een absolute must, zegt Asia Russel van het Health Global Access Project (Health GAP). De farmaceutische industrie noemt dat piraterij. Aan welke kant zal Tobias gaan staan?

De onderhandelingen in de Wereldhandelsorganisatie worden een tweede test voor Tobias. Als aids-tsaar kan hij Bush herinneren aan de belofte die de WHO-landen maakten in november 2001 in Doha: een betere toegang tot medicijnen, waaronder het recht om in noodgevallen generische medicijnen in te voeren uit andere landen. Over die parallelle import bestaat nog geen akkoord. De WHO-regels laten enkel dwanglicenties toe - de aanmaak van een patentvrije versie in eigen land - maar arme landen zonder eigen farmaceutische industrie hebben daar geen boodschap aan.

De VS onderschreven het uitgangspunt in Doha, maar de regering lijkt op die belofte terug te komen. Onder druk van Big Pharma sloot de regering bilaterale akkoorden af met Afrikaanse handelspartners waarin respect wordt afgedwongen voor de internationale patentregels. Het is moeilijk te geloven dat een man die uit de farmaceutische industrie komt, gehoor zal geven aan de roep van de arme landen, zegt Zeitz.

+Global AIDS Alliance (http://www.globalaidsalliance.org/)
+Africa Action (http://www.africaaction.org/index.php)
+Health Global Access Project (http://www.healthgap.org/)