Nieuwe held (m/v) gezocht

Enige vorige levens geleden heb ik me beroepshalve beziggehouden met stedenbouw en ruimtelijke ordening. Toen dat grondig verkeerd liep (met mij én met de ruimtelijke ordening van ons landeke) heeft de bries van het lot me geheel toevallig naar de journalistiek geblazen, op naar een volgend vorig leven.

In die dagen woonde ik in Leuven en was nooit anders dan te voet gaan werken. Ja, af en toe een keer met de fiets, maar dat telt niet. Echter, mijn nieuwe werkgever, de BRT, hield kantoor aan de Reyerslaan in Brussel en dat was toch een beetje te ver voor een dagelijkse wandeling. Dies stapte ik in een tweedehands auto en reed richting hoofdstad.

Reed? Gleed is het juiste woord. Over de E40 schoven stoeten automobielen tegen de bedaarde snelheid van zowat tachtig kilometer per uur voort. Twee en een half jaar lang ben ik meegegleden richting hoofdstad. Ik herinner me slechts één opstopping, tijdens een apocalyptische sneeuwstorm, en het was eigenlijk maar een propje van niks. Na een half uur bewoog het verkeer weer.

In die dagen zat de ruimtelijke ordening nog vers in mijn geheugen. Ik had kennis van verkeerschaos in Parijs, Londen en Birmingham. Mij was het fenomeen van de dagelijkse alomtegenwoordige en uren durende Stau op de Duitse autosnelwegen niet ontgaan (Stau, wat een prachtig alles stilstaand woord is dat toch). Ik had zelfs een keer de modal split proberen te berekenen voor Leeds, dit wil zeggen, in welke verhoudingen gebruikt een gegeven bevolking in een agglomeratie welke verschillende soorten vervoermiddelen om enigszins op tijd in kantoor, school of ziekenhuis aan te komen.

Met de handen losjes op het stuur zat ik na te denken, tijd zat, twee keer vijfentwintig minuten per dag. Zo lang duurde schier onveranderlijk de rit Leuven-Brussel en terug. De overheersende gedachte was: dit loopt verkeerd. Bekijk de procentuele toename van het aantal auto’s per jaar, bekijk het gebruik dat de modale Belg van al die auto’s maakt en je voelt op je klompen, dit kan alleen maar verkeerd lopen. Is het niet over vijf jaar, dan over tien jaar.

Mijn besluit was snel genomen. Ik verkaste mijn gezin naar Brussel. We vonden een bakbeest van een huis, mét tuin, in een rustige straat, bouwjaar 1905. Het had jaren leeg gestaan. Dat is waarschijnlijk de reden waarom de prijs belachelijk laag was. Het bood nog een niet te onderschatten voordeel. Het lag exact vijftien minuten stappen verwijderd van de drempel van de redactie, precies dat waar ik op uit was. Overigens was de keuze voor de hoofdstad het tegendeel van avontuurlijk. Mijn vrouw en ik zijn allebei geboren Brusselaars. We keerden dus terug naar onze weuttele, zoals ze in Brussel roots noemen.

Vervolgens ben ik vijftien jaar lang te voet gaan werken. Zodoende kreeg ik elke werkdag de gelegenheid om me te verbazen over de duizenden auto’s die me voorbij reden (soms) of die ik voorbij liep terwijl zij stilstonden (meestal) op Brand Whitlock- en Reyerslaan. In de allermeeste auto’s zat één (1) menselijk wezen. Wat een titanische inspanning, wat een ontiegelijke verspilling van grondstof, arbeid en brandstof om één enkel lichaam te verplaatsen. Mijn verbazing was even groot als rationeel. Zeg maar dat ze berustte op een streng economische kosten-batenanalyse.

Het is sindsdien alleen maar erger geworden en als ik krant en radio mag geloven peinst de Vlaming er niet over om ook maar een begin van een oplossing in overweging te nemen. Voor alle verplaatsingen samen gebruiken net geen zeven op tien Vlamingen de wagen. Voor verplaatsingen van minder dan één kilometer gebruikt één derde der Vlamingen de wagen. Waarna deze wakkere autobestuurders natuurlijk nog een tweede keer de wagen moeten nemen om naar de fitness te rijden en daar hun overtollig zitvet weg te zwoegen.

Ik wil het genie nog zien opstaan dat de Vlaming uit zijn auto krijgt. Die vrouw of die man verdient een standbeeld op iedere Grote Markt, op ieder Dorpsplein, naast het gedenkteken van onze heldhaftige gesneuvelden.

Fietsen? Ja hoor, in het weekeinde, gehuld in een fluopakje. Waarmee de Vlaming, mocht dat nog nodig zijn, demonstreert dat hij een rasechte Latijn is, nauw verwant met Fransen, Italianen en Spanjolen. Die vinden het namelijk dat je aan een gevaarlijk geestesziekte lijdt als je met de fiets naar de bakker gaat. Het nuttige, nuchtere fietsen van de Hollander ontgaat de Latijnen en bijgevolg ook de Vlaming volkomen. Dat de grote leider die ons, Vlamingen, wil opstoten in de vaart der volken, Bart de Smalle, het niet kan nalaten de fiolen van zijn toorn uit te storten over de schaarse Antwerpenaars die het wagen hem onder ogen te komen op een bakfiets, bewijst alleen maar dat Bart een volbloed Latijn is en dientengevolge de leider die bij het Vlaamse volk past. Tussen haakjes, ik persoonlijk geloof niet dat er zoiets als een Vlaams volk bestaat, maar, geachte lezer, u hoeft zich daar niets van aan te trekken, het was zomaar een losse opmerking zonder verder belang.

Ik geef eerlijk toe dat het overdadige autogebruik dat we waarnemen in Vlaanderen het perfect rationele gevolg is van een reeks keuzes die nauw aansluiten (aansloten) bij de diepste verlangens van de bevolking.

Omstreeks 1970, toen de ontwerpen van gewestplannen bekend raakten en dus ook voor het eerst sprake was van begrenzing van woonzones – in België een revolutionaire vernieuwing – bleek dat 90 procent van de reeds vergunde verkavelingen zich bevonden buiten die woonzones. De vergunningen waren destijds, door een kleine lacune in de wet, nog onbegrensd in de tijd. Men heeft de wet snel aangepast, maar intussen zaten we er toch maar mee. Bovendien hadden de gemeentebesturen inzake ruimtelijke ordening slechts één wens: bouwen langs alle verharde wegen. Intussen waren die gemeentebesturen alle wegen aan het verharden, want het geld kon niet op in die jaren. Bouwen overal, dat was duidelijk de volkswil.

België, en vooral Vlaanderen, heeft de open ruimte afgeschaft. Overal, maar dan letterlijk overal, behalve in een ver Ardens woud, besmodderen huizen het landschap. De gevolgen van die morsige bebouwing zijn legio. Dergelijke versnippering maakt bijvoorbeeld openbaar vervoer peperduur of onmogelijk. Of dit: je hebt duizenden kilometer rioolbuizen nodig. Of, wat nu weer blijkt: je moet voortdurend met de auto van hot naar haar rijden.

Ik ben ervan overtuigd dat de Belg, en vooral de Vlaming, ab-so-luut zijn eigen huis wilde bouwen op de plaats die de Vlaming koos. In het groen, aldus het groen naar de duivel helpend, tien kilometer buiten elke bebouwde kom, in een overstrominggebied, het kon de Vlaming niet verdommen, zoland hij, en hij alleen, maar het onvervreemdbare recht had om zijn bakstenen neer te gooien waar hij het wilde.

Gevolg: voor alles en nog wat móét hij de auto in. Gevolg: gewenning aan de auto. Gevolg: verslaving aan de auto. Conclusie: des Vlamings auto-addicie hangt onverbrekelijk samen met des Vlamings ruimtegebruik.

Hoe verander je ruimtegebruik? Wel, zoiets is extreem moeilijk, zeg maar onmogelijk. Door een bommentapijt te gooien. Maar dat wenst geen mens. Zelfs ik wens het niet.

Tweede conclusie: ik wil het genie nog zien opstaan dat de Vlaming uit zijn auto krijgt. Die vrouw of die man verdient een standbeeld op iedere Grote Markt, op ieder Dorpsplein, naast het gedenkteken van onze heldhaftige gesneuvelden.

Geert van Istendael is schrijver.