Nieuwe president, oude politiek - analyse

Vakbonden en andere maatschappelijke groeperingen die de protesten op touw zetten, steunden de benoeming van Mesa, toen nog vice-president, op voorwaarde dat hij de economische politiek van de regering zou veranderen.

Bolivia omarmde de vrijemarkteconomie in 1985 met ‘decreet 21060’, een werkstuk van de toenmalige president Victor Paz Estenssoro (1985-1989) die daarbij zwaar leunde op het advies van de vermaarde Harvard-econoom Jeffrey Sachs. Bolivia liberaliseerde het wisselkoersregime, dereguleerde de arbeidsverhoudingen, bevroor de salarissen, deed de brandstofprijzen stijgen en zorgde voor gunstige importtarieven. Samen met een lijst andere maatregelen die een enorme sociale impact hadden, kreeg het beleid al snel het etiket ‘shocktherapie’ opgeplakt.

Het was de bedoeling om een einde te maken aan de al vier jaar aanhoudende daling van het bruto binnenlands product, de stijgende inflatie, grote fiscale tekorten en de oplopende schuldenlast. Ondertussen moest de weg worden vrijgemaakt voor een vrije markt, privatiseringen en hervormingen die de rol van de overheid in de financiële sector beperkten.

Vorig jaar oktober werd El Alto, een arme buitenwijk van La Paz met de hoogste stedelijke werkloosheid, het toneel van hevige protesten. Die kwamen voort uit het plan van de regering om Boliviaans aardgas te exporteren naar de Verenigde Staten. Buitenlandse bedrijven zouden het gas via Chileense havens vervoeren. Bolivia staat al lange tijd op vijandige voet met Chili, omdat het land tijdens een oorlog van 1879 tot 1883 zijn enige kustprovincie verloor aan Chili.

Tijdens het oproer in El Alto werden tachtig Bolivianen gedood door veiligheidstroepen. De protesten, die uiteindelijk leidden tot het vertrek van president Gonzalo Sánchez de Lozada, gaven vooral uiting aan de wijdverbreide sociale onrust onder de bevolking. Het nieuwe economische beleid zorgde voor monetaire stabiliteit in het armste land van Zuid-Amerika, maar faalde op het gebied van werkgelegenheid en verbetering van de levensstandaard van het grootste deel van de Bolivianen.

Volgens het Nationaal Instituut voor de Statistiek leefde 65 procent van de 8,2 miljoen Bolivianen in 2002 armoede. Het minimumloon voor overheidswerknemers bedraagt slechts iets meer dan 40 dollar per maand.

De afgelopen maand heeft Mesa geprobeerd om de omstreden ‘Koolwaterstofwet’ aan te passen, een wet die bepaalt hoeveel belastingen en royalty’s buitenlandse bedrijven in de petroleumsector moeten afdragen. De protesten van oktober waren ook gericht tegen de gunsttarieven waarvan de oliemultinationals nu profiteren. Mesa is van plan om de buitenlandse oliebedrijven meer te doen betalen - het aandeel van hun winst dat ze moeten afdragen, zou in fasen verhogen van 18 tot 50 procent.

De ontwerpwet werd in het Boliviaanse parlement echter geblokkeerd door de partijen die het land de afgelopen 22 jaar bestuurden. Die hebben oor voor de argumenten van Spaanse, Britse en Amerikaanse oliebedrijven. De oliebedrijven wijzen er op dat ze tussen 1996 en 2003, 3,6 miljard dollar geïnvesteerd hebben in de exploratie van olievelden in Bolivia. Dat is ongeveer 450 miljoen dollar per jaar, bijna evenveel als de 500 miljoen dollar die de overheid jaarlijks investeert.

Volgens het ministerie van Industrie bedroegen de directe buitenlandse investeringen in Bolivia tussen 1998 en 2002 4,75 miljard dollar. Het grootste deel daarvan komt uit de Verenigde Staten (1,7 miljard dollar) en Argentinië (538 miljoen dollar).

Die investeringen hebben echter nauwelijks effect gehad op de levensstandaard van de bevolking. Het land moet zijn ‘onafhankelijkheid’ van multilaterale geldschieters en transnationale ondernemingen herwinnen, zegt Rolando Morales, directeur van het onafhankelijke Centrum voor Economische en Sociale Studies Econométrica. Bolivia zou er ook goed aan doen zichzelf te versterken door eigen initiatieven voor economische groei en ontwikkeling te promoten en de door Sánchez de Lozada in gang gezette privatiseringen te heroverwegen.

De Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank (IDB) zegt dat de overheid een leidende rol moet spelen bij het stimuleren van groei in productieve sectoren. In Bolivia betekent dat een versterking van de landbouwsector, technologie, landhervormingen en het zoeken naar oplossingen voor problemen met landbezit, en een dynamischer arbeidsmarkt.

Na Mesa’s mislukte poging om de Koolwaterstofwet te hervormen en belasting te heffen op financiële transacties, wendde de president zich tot de linkse
revolutionaire partij MIR en de nationalistische MNR, die hem steun toezegden. Volgens parlementariër Jerjes Justiniano, voormalig presidentskandidaat voor de Socialistische Partij, is de afspraak van Mesa met de partijen gebaseerd op de belofte om ze hun invloed te laten behouden in de openbare instellingen in het land en op de verdeling van belangrijke posten bij onder meer het hooggerechtshof en YPFB, het staatsoliebedrijf.

Volgens Justiniano maakt Mesa een fout door een alliantie te vormen met de traditionele partijen. Hij zou eerder een ‘alliantie’ moeten aangaan met de bevolking, waarvan volgens opiniepeilingen 74 procent de president steunt. Morales steunt die visie. De Bolivianen zijn bereid om een offer te brengen, als de regering voor een betere toekomst kan zorgen, aldus Econométrica-directeur Morales.