Nieuwe VN-mensenrechtenbaas heeft haar op de tanden nodig

De 67-jarige Pillay heeft ruime ervaring met de internationale vervolging van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. In 1999 werd ze voorzitter van het Internationaal Rwandatribunaal, waar ze al sinds 1995 als rechter zetelde. In 2003 werd ze rechter aan het International Strafhof in Den Haag. Ze begon haar carrière in het Zuid-Afrikaanse Natal, waar ze in 1967 al eerste vrouw een advocatenbureau opende. Ze verdedigde anti-apartheidsactivisten en vakbondsmensen. In 1995 werd ze de eerste vrouwelijke rechter van Indiase afkomst bij het Zuid-Afrikaanse Hooggerechtshof.

Topjob

De nieuwe VN-commissaris voor de Mensenrechten begint op 1 september aan een mandaat van vier jaar. Het is een absolute topjob bij de VN, maar Pillay komt terecht op een plaats waar ze veel wind vangt. Haar voorgangster, Louise Arbour, werd de toegang geweigerd in Noord-Korea en Birma. Bij een bezoek aan Sri Lanka begin dit jaar kreeg ze de vraag waarom ze niet langs ging in Guantanamo Bay, waar de VS gevangenen uit de strijd tegen het terrorisme vasthouden. Bij gesprekken met Amerikaanse parlementsleden moest Arbour dan weer uitleggen waarom ze niet naar Birma reisde.
Mary Robinson, nog een illustere voorgangster, nam ook invloedrijke landen als de VS, Israël en China op de korrel. Na de verlenging van haar vierjarige mandaat met één jaar, maakte zwaar lobbywerk tegen haar een nieuwe ambtstermijn onmogelijk.
Ook Pillay betreedt een politiek mijnenveld, zeker omdat de VN mensenrechten steeds meer in hun werking op andere terreinen proberen te integreren. Dat blijkt heel moeilijk. De VN-Veiligheidsraad raakt het bijvoorbeeld maar niet eens over maatregelen tegen mensenrechtenproblemen in Zimbabwe, Soedan, Birma en de Palestijnse Gebieden.

Liever geen stille diplomate

“Duizenden mensen worden zonder wettelijke basis vastgehouden in de strijd tegen het terrorisme en de VN-lidstaten moeten nieuwe normen respecteren voor uiteenlopende problemen, van verdwijningen tot clusterbommen”, vult Kenneth Roth aan, de directeur van de het Amerikaanse Human Rights Watch (HRW). Roth vindt dat Pillay iedereen moet aanpakken die de mensenrechten met voeten treedt, “hoe machtig ze ook zijn.” Stille diplomatie kan daarbij een rol spelen, “maar er is geen alternatief voor stevige standpunten die in het openbaar worden ingenomen door de Hoge Commissaris”, vindt Roth.
De Hoge Commissaris voor de Mensenrechten zetelt in Genève. Pillay krijgt meer dan 1000 medewerkers onder zich, die in 50 landen werken. Het budget van het VN-Commissariaat bedraagt meer dan 95 miljoen euro. Volgens mensenrechtenorganisaties is dat niet voldoende.