Nijlverdrag in nauwe schoentjes

In het Nijlbekken wonen 160 miljoen mensen op een oppervlakte van 3,1 miljoen vierkante kilometer. In het gebied komen 81.500 vierkante kilometer meren en 70.000 vierkante kilometer moerassen voor.
 
Maar de laatste drie jaren is het waterniveau in het Victoriameer, één van de belangrijkste bronnen van de Nijl, met 2,5 meter gezakt. Dat is waarschijnlijk het gevolg van een combinatie van factoren, waaronder een verminderde neerslag en groter waterverbruik. De daling zorgt voor paniek in de landen rond de Nijl.
Het watergebruik van de landen stroomopwaarts is jarenlang beperkt geweest door een koloniaal akkoord dat door de Britten werd onderhandeld in 1929 en in 1954 vernieuwd werd. Het geeft Egypte de macht om de stroom op enkele sleutelpunten te beheren.
De landen die stroomopwaarts liggen, zijn al jaren vragende partij voor een nieuwe protocol. Tien landen die lid zijn van het Nile Basin Initiative moeten daarom een overeenkomst vinden voor de volgende tien jaar. Het gaat om Kenia, Burundi, Rwanda, Tanzania, Eritrea, Ethiopië, Soedan, Egypte, DRC Congo en Oeganda. “De technocraten hebben al het papierwerk voor een goed protocol voorbereid, maar de politici gooien roet in het eten”, zegt professor Afuna Aduula, voorzitter van het Nile Basin Discourse Forum, een consortium van burgerorganisaties die thema’s rond de langste rivier te wereld bestuderen.
Egypte en Soedan, die grotendeels uit woestijn bestaan, verzetten zich tegen het protocol omdat ze vrezen dat ze het met minder water zullen moeten stellen. De uiteindelijke beslissing is hangende omdat de onderhandelaars het ontwerpakkoord doorgegeven hebben aan hun staatshoofden.
Het ontwerpakkoord bevat een aantal sleutelbepalingen die voor verhitte discussies zorgen. Artikel 4 bijvoorbeeld bepaalt het “eerlijk en redelijk” gebruik van Nijlwater, artikel 5 heeft het over het voorkomen van verontreiniging, artikel 6 over de bescherming van het ecosysteem en artikel 8 over verwittigingplicht bij het gebruik van water.

Voorwaarde voor ontwikkeling

Volgens professor Patrick Rubaihayo, ontwikkelingsdeskundige aan de Makerere University in Kampala, riskeren vele landen stroomopwaarts de Millenniumdoelstellingen te missen als er niet snel een nieuw en eerlijk protocol getekend wordt. “Als het protocol niet snel getekend wordt, zal de extreme armoede aanhouden”, zegt hij.
Een gezonde landbouwsector is een essentiele motor voor ontwikkeling, zegt hij, en die kan geen werkelijkheid worden zonder grootschalige irrigatiesystemen. Het koloniale akkoord maakt dergelijke systemen onmogelijk omdat Soedan en Egypte hun toestemming moeten geven, en dat simpelweg weigeren.
Egypte vraagt nu om een clausule die bepaalt dat geen enkel land water mag gebruiken ten nadele van een ander land aan de Nijl. Landen die meer stroomopwaarts gelegen zijn, zien zo’n bepaling niet zitten omdat ze dan toestemming zouden moeten vragen voor de constructie van dammen en irrigatieprojecten.

Ecosysteem

Het ontwerpakkoord wordt ook door milieubeschermers als een mijlpaal gezien voor de bescherming van het ecosysteem in het Nijlbekken. Frank Muramuzi van de Oegandese vereniging van Professionele Milieubeschermers vreest daarom dat de huidige patstelling de regionale milieubescherming kan ondermijnen. Hij is ervan overtuigd dat een nieuw protocol landen als Egypte en Soedan meer water kan garanderen. “Het protocol zou een kader scheppen voor het duurzame gebruik van Nijlwater”, zegt Muramuzi, die tegelijk waarschuwt dat een uitblijven van het akkoord gevaarlijke gevolgen kan hebben, zoals watertekorten en conflicten.