Non-Proliferatieverdrag staat voor maand van de waarheid

De drie basispijlers van het verdrag zijn de niet-uitbreiding van het aantal kernwapens, de geleidelijke ontwapening van landen die kernwapens bezitten en het vreedzame gebruik van kernenergie. Maar niet alle ondertekenaars hebben hetzelfde idee over de concrete realisatie van het NPT.

Rusland en de Verenigde Staten

Op 8 april 2010 ondertekenden de Amerikaanse president Barack Obama en de Russische president Dmitri Medvedev in Praag het zogenaamde START-akkoord. Met die overeenkomst verplichten beide presidenten zich ertoe om  het aantal Amerikaanse en Russische strategische kernwapens naar omlaag te brengen. Zo mogen de twee landen elk nog maximaal 1550 kernkoppen bezitten.
Het onderhandelde akkoord tussen de VS en Rusland is een belangrijke stap in de richting van de ontwapening van kernmachten. Toch mag het belang ervan ook niet overschat worden. De VS en Rusland blijven nog steeds met ruime voorsprong de leidende mogendheden wat het aantal kernwapens betreft. In de praktijk verandert er dus weinig.

Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk

Het Verenigd Koninkrijk zegt er mee voor te willen zorgen dat de drie pijlers van het NPT strikter worden nageleefd. In een medeling van de Britse overheid lezen we: ‘Om dat te bereiken, zullen we verder en nauw samenwerken met de permante leden van de VN-Veiligheidsraad, de Europese Unie en heel wat andere partners om ervoor te zorgen dat de Toetsingsconferentie in mei een succes wordt.’
Ook in Frankrijk klinkt een dergelijk geluid. Verwacht wordt echter dat beide landen voornamelijk de nadruk zullen leggen op de niet-uitbreiding van het aantal kernwapens en niet zozeer op de nucleaire ontwapening in eigen land.
‘Sarkozy ondersteunt nucleaire ontwapening op de lange termijn, maar voor hem is het probleem op korte termijn Iran. Het Franse standpunt is dat je eerst Iran moet aanpakken als je geloofwaardig wil overkomen op het vlak van ontwapening’, aldus Frédéric Bozo, professor internationale relaties aan de Sorbonne Universiteit in de New York Times.

China

Langs Amerikaanse zijde bestaat er enige argwaan tegenover de houding van China: ‘Het kernwapenarsenaal van China is kleiner dan dat van Rusland en de Verenigde Staten. Maar het gebrek aan transparantie over de nucleaire programma’s – het tempo en de omvang, alsook de strategie en de visie waarop ze gebaseerd zijn – doet vragen rijzen over de toekomstige Chinese intenties.’ Dat staat in het Nuclear Posture Review Report dat Obama uitbracht op 6 april 2010.
Op 22 april 2010 liet de voormalige legerleider Xu Guangyu in de Chinese krant Liberation Army Daily een zeldzame keer in de Chinese kaarten kijken. Volgens hem moet China kernwapens bezitten om in de tegenaanval te kunnen gaan tegen mogelijke vijanden. ‘China kiest resoluut voor een defensieve strategie, maar is altijd aanhanger geweest van het idee dat het nooit als eerste een kernwapen zal gebruiken’, aldus de China Daily, dat op zijn beurt de Liberation Army Daily citeert.

Iran

Opvallende aanwezige op de Toetsingsconferentie is Iran, dat ondanks ettelijke VN-sancties verdergaat met de verrijking van uranium. De Iraanse houding leidt rechtstreeks tot de vraag of het NPT als controlerend en stabiliserend mechanisme wel voldoende geloofwaardig is. Iran laat al maanden zien dat het zich niet zomaar de wil van het Westen laat opleggen. Door Ahmadinejad naar New York te sturen, geeft het land alvast het signaal een duchtig woordje te willen meespreken in het komende debat.
Tijdens de Nuclear Energy for All, Nuclear Weapons for None Conferentie die op 17 en 18 april 2010 deelnemers uit 60 verschillende landen samenbracht in Teheran, wees de Iraanse overheid op de ambigue houding van de P5, de vijf grote kernmachten. ‘Wanneer we kijken naar het Non-Proliferatieverdrag dat veertig jaar bestaat, zien we dat het geen geweldige geschiedenis heeft. De belangrijkste reden daarvoor is dat de bewakers en de borgers van het verdrag in de realiteit zelf de bezitters zijn van nucleaire wapens’, aldus de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Manouchehr Mottaki op de Iraanse Press TV.

Belangrijke afwezigen

De niet-ondertekenaars van het verdrag - India, Pakistan en Israël - zullen niet vertegenwoordigd zijn tijdens de Toetsingsconferentie. India en Pakistan zijn erkende kernmachten, terwijl algemeen aangenomen wordt dat ook Israël kernwapens bezit. Ook Noord-Korea dat zich in 2003 terugtrok uit het Non-Proliferatieverdrag is afwezig in New York. Het is waarschijnlijk dat aan die landen opnieuw de vraag zal gesteld worden om mee het verdrag te ondertekenen. Tot nog toe is die vraag onbeantwoord gebleven.

Cruciaal moment

Het komt er in de eerstvolgende weken op aan om de uiteenlopende standpunten te verzoenen in een akkoord dat door alle ondertekenaars gedragen wordt. Of we langzaamaan opschuiven in de richting van een wereld zonder kernwapens weten we op 28 mei 2010.