Noord-Amerikaans milieuverdrag nauwelijks toegepast

Dat vrijhandelsakkoorden garanties voor het milieu moeten bevatten, is een vaak gehoorde verzuchting bij de onderhandelingen over de vrijmaking van de internationale handel. Binnen de Wereldhandelsorganisatie WHO en de Pan-Amerikaanse vrijhandelszone FTAA wordt er veel gepalaverd over internationale ecologische garanties. Maar tot nader order is het Noord-Amerikaanse Vrijhandelsakkoord NAFTA het enige dat afspraken over het milieu bevat.

De doelstelling van het Noord-Amerikaanse Verdrag voor Ecologische Samenwerking (NAAEC) is om de ecologische impact van het intense handelsverkeer tussen de VS, Canada en Mexico in kaart te brengen en binnen de perken te houden. Onafhankelijke experts en ngo’s onderzoeken momenteel of de Commissie voor Ecologische Samenwerking CEC (het orgaan dat de bepalingen van het verdrag uitvoert) daarin slaagt. De evaluatie wordt pas verwacht tegen het midden van volgend jaar, maar de meeste waarnemers geven het verdrag nu al een onvoldoende.

Op het vlak van het opmeten van de schade, lijkt de uitvoerende commissie haar werk te doen. De CEC bracht verschillende rapporten uit die de gevolgen van NAFTA voor het milieu rangschikken van gematigd tot catastrofaal. Rampzalig is bijvoorbeeld het effect van het vrijhandelsakkoord voor de plattelandsvlucht in Mexico. De CEC berekende dat er dagelijks zo’n duizend Mexicaanse boeren naar de steden trekken, omdat ze niet meer kunnen concurreren met de Amerikaanse export. De intense uitwisseling van goederen heeft volgens de CEC ook gezorgd voor meer luchtvervuiling en meer toxisch afval in Noord-Amerika.

Het ecologisch samenwerkingverdrag is op papier een baanbrekend instrument op het vlak van participatie. Het laat burgers en groepen toe om klachten neer te leggen tegen de overheid voor inbreuken tegen het verdrag. Die klachten kunnen leiden tot kritische rapporten, maar niet tot sancties.

Maar het tien jaar oude verdrag heeft in de praktijk weinig opgeleverd. Tot dusver werden amper 42 klachten neergelegd - onder meer over watervervuiling, de opslag van giftige stoffen en het milieu-effect van economische megaprojecten. Slechts negen klachten werden openbaar gemaakt. De rest, vooral klachten afkomstig van organisaties en mensen uit Mexico, werd afgewezen door de Commissie voor Ecologische Samenwerking.

Het orgaan is er niet in geslaagd om de ecologische schade als gevolg van de toegenomen handel en van de grotere bedrijfsbelangen binnen de perken te houden, zegt Alejandro Calvillo, het hoofd van Greenpeace Mexico. Maar het is beter dan niets. Het verdrag en de commissie hebben toch een zeker politiek gewicht.

Ook de officiële observatiecommissie, een civiel orgaan dat toekijkt op de werking van de Commissie voor Ecologische Samenwerking, vindt dat er een probleem is. Het parallelle milieuakkoord van NAFTA is weinig bekend in de drie landen en dat verhindert de toepassing ervan, zegt Gustavo Alanis, de voorzitter van de observatiecommissie.

De CEC beschikt over negen miljoen dollar per jaar om de toepassing van het milieuverdrag af te dwingen. Dat is een peulschil van een de 620 miljard die de handel tussen de drie landen momenteel genereert. Volgens Greenpeace zijn de regeringen in de drie landen erop uit om de werkingsmiddelen van de Commissie voor Ecologische Samenwerking in te krimpen. William Kennedy, de directeur van de CEC, ontkent dat in alle toonaarden.

Maar er dreigt wel een financieel tekort te komen in 2004, zegt Kennedy. Door de ontwaarding van de dollar zal het reële budget 2,2 miljoen lager liggen dan in 2003. Dat betekent dat we de broeksriem zullen moeten aanhalen.