Noordse welvaartsstaat brokkelt af

In de jaren zeventig was de armoede nagenoeg verdwenen in Scandinavië en Finland, maar nu zit 10 tot 13 procent van de bevolking er weer onder de armoedegrens. Ter vergelijking: volgens de cijfers van Eurostat is in België 15 procent van de bevolking arm en in Nederland 10 procent.

Zelfs in Noorwegen, het meest welvarende land in de regio, is 12 procent van de inwoners naar Europese maatstaven arm. Dat zegt Asbjorn Wahl, de coördinator van de Campagne voor de Welvaartsstaat in Noorwegen. “Het betekent niet dat je geen eten meer kan kopen, maar wel dat je anders leeft dan andere burgers; je mist een groot deel van het sociale leven en je kinderen kunnen niets doen dat geld kost.”

Crisis en verrechtsing

De internationale economische crisis is een van de oorzaken. In de meeste landen is de werkloosheid toegenomen. Zweden zag een stijging van 6,2 procent in 2007 tot 7,3 procent in 2009, het Finse cijfer ging van iets meer dan 6 procent naar 8,2 procent in oktober van dit jaar. IJsland, dat bijna ten onder ging aan de financiële crisis, had in februari 2009 een werkloosheidscijfer van 9,4 procent, terwijl een jaar eerder amper 1,6 procent van de actieve bevolking zonder werk zat.

Noorwegen bleef dankzij verstandig beheerde olie-inkomsten gespaard van de ergste gevolgen van de crisis; de werkloosheid bedraagt er nog altijd minder dan 3 procent. De toename van de armoede is er des te schrijnender. “De Noorse samenleving wordt almaar welvarender, terwijl de armoede toeneemt”, concludeert Wahl.

Ook in Finland is de crisis niet de enige verklaring. De armoede onder kinderen is er tussen 1995 en 2005 bijna verdrievoudigd, van 5 tot 14 procent. “De sociaaldemocratische partijen hadden een einde gemaakt aan de armoede in Finland, maar het zijn ook die partijen die de armoede weer hebben binnengehaald”, zegt Markus Jäntti, een professor economie aan de Universiteit van Stockholm.

De Finse regering schroefde eind de jaren negentig onder meer de werkloosheidsvergoedingen sterk terug om meer mensen aan het werk te krijgen. Dat lukte maar gedeeltelijk. Kinderen uit kansarme gezinnen betaalden de rekening.

Het politieke draagvlak voor sociale maatregelen is kleiner geworden. De Noordse sociaaldemocratische partijen zijn liberaler gaan denken, en veel landen hebben rechtse, populistische regeringen. Die benadrukken de eigen verantwoordelijkheid van mensen voor hun welvaart en leggen minder ijver aan de dag om de structurele oorzaken van armoede aan te pakken.

Het effect van de armoede in Scandinavië en Finland wordt getemperd omdat de landen nog altijd een sterke openbare sector hebben met een uitgebreide dienstverlening – tot gratis schoolmaaltijden toe.

Maar Wahl vindt dat er toch dringend een ommekeer moet komen. Volgens hem moeten mensen in de Noordse landen “opnieuw gemobiliseerd worden om de machtsverhoudingen in de samenleving te veranderen”.