Nu is het aan het Hooggerechtshof

De amnestiewetten die de senaat heeft ingetrokken, maakten een einde aan de mensenrechtenprocessen tegen ongeveer 2.500 militairen voor misdaden begaan tijdens de dictatuur. De ‘Eindpuntwet’ uit 1986, die toenmalig president Raúl Alfonsín onder druk van het leger moest aanvaarden, bepaalde een termijn van zestig dagen voor het indienen van strafrechtelijke klachten en het beluisteren van de getuigenis van beklaagden en getuigen in mensenrechtenzaken door de rechter. Voordien had de regering Alfonsín geijverd voor de veroordeling van de leiders van de dictatuur. De meesten kregen levenslang, maar ontvingen achteraf gratie van Carlos Menem, die president was van 1989 tot 1999. Na de aanvaarding van de Eindpuntwet begonnen verscheidene rechters snel militairen op te roepen om te getuigen. Dat leidde tot een gewapende opstand door een groep soldaten in 1987. De opstand werd neergeslagen, maar in de nasleep ervan werd ook nog de ‘wet op de Gepaste Gehoorzaamheid’ ingevoerd, die een eind maakte aan de vervolging van alle mensenrechtenschenders die ‘gewoon een bevel opvolgden’.

De Argentijnse senaat moest deze week tien uur lang beraadslagen over de afschaffing van de twee amnestiewetten. Uiteindelijk stemden 43 senatoren voor en zeven tegen. Er was ook één onthouding en 21 senatoren waren afwezig. Met deze beslissing volgde de senaat de collega’s uit het Lagerhuis, die vorige week ook al de twee amnestiewetten wegstemden. Door de afschaffing van de wetten lijkt het mogelijk om de folteraars van de dictatuur weer voor het gerecht te brengen, al menen de meeste juridische deskundigen dat de stemming van het congres op zich niet de toelating inhoudt tot de heropening van rechtszaken in verband met mensenrechtenschendingen die zijn begaan tijdens de dictatuur. Andere experts beschouwen de stemming in het Hoger- en het Lagerhuis van het congres, die de sterke steun geniet van president Néstor Kirchner, als een krachtig politiek gebaar in de richting van het Hooggerechtshof, dat nog verschillende punten moet regelen in verband met de grondwettigheid van de twee wetten.

De afschaffing van de twee amnestiewetten was geenszins eenvoudig. Tot net voor het slotdebat deelden vele senatoren de mening van vice-president en kamervoorzitter Daniel Scioli. Die vond het nauwelijks serieus een wet in te trekken die door het congres zelf was ingesteld en vroeg zich ook af of het congres wel met terugwerkende kracht kan optreden. De stemming heeft geleid tot spanningen tussen Scioli en Kirchner, maar gaat wel in op de herhaalde eisen van mensenrechtengroepen en de wens die de president zelf kort na zijn aantreden op 25 mei heeft geuit om de handlangers van de dictatuur voor het gerecht te brengen.

De hele zaak kreeg vorige maand ook nog een zetje toen de Spaanse rechter Baltasar Garzón aandrong op de arrestatie en uitlevering van 45 Argentijnse militairen die in Madrid moesten terechtstaan voor de dood van honderden Spaanse burgers tijdens de Argentijnse ‘vuile oorlog’. Garzón kreeg internationale bekendheid in 1998 toen hij vergeefs vroeg om de uitlevering van de voormalig Chileense dictator Pinochet aan Spanje wegens misdaden tegen de menselijkheid. Garzóns arrestatiebevelen voor de Argentijnse militairen hebben Kirchner aangezet tot de afschaffing van het decreet dat de uitlevering belet van Argentijnen die worden beschuldigd van misdaden begaan in Argentinië tijdens de dictatuur. Dat decreet werd getekend door Fernando de la Rúa in december 2001, enkele dagen voor hij aftrad als president.

Meteen na de historische beslissing van de senaat kwamen honderden mensen in Buenos Aires op straat. Rond het congresgebouw vielen familieleden van slachtoffers, mensenrechtenactivisten en voormalige politiek gevangenen elkaar in de armen en lieten vreugdekreten horen. Dit is geweldig! Op dit moment hebben we lang moeten wachten, zegt Sara Steimberg. Haar zoon Luis werd in 1976 op 22-jarige leeftijd ontvoerd toen hij op weg was naar de bioscoop. Samen met zijn vriend ‘werd hij verdwenen’ door het repressieapparaat van de dictatuur. In 1995 moest Sara Steimberg meemaken hoe voormalig sergeant Victor Ibañez op televisie een bekentenis aflegde en betreurde dat hij verschillende gevangenen van de dictatuur vanuit een vliegtuig in het water van de Río de la Plata had gegooid. Een van die gevangen was Luis Steimberg. Het was verschrikkelijk. Die man die schuldig is aan genocide meende dat hij ons om vergiffenis kon vragen. Maar sinds die dag weet ik ten minste waar zich het graf bevindt van mijn verdwenen zoon.