"Oezbeekse president speelt politiek spelletje"

“Het Oezbeekse regime maakt geen werk van democratie en pluralisme”, zegt Michael Laubsch, de Centraal-Azië-expert die de mensenrechten Eurasian Transition Group (ETG) leidt. “President Karimov probeert nog steeds zijn alleenheerschappij overeind te houden en legt dus alle onafhankelijke stemmen het zwijgen op: journalisten, mensenrechtenactivisten, advocaten, enzovoort. De meeste democratische oppositieleden hebben het land moeten verlaten, in Oezbekistan is er dus geen oppositie meer.”
Begin februari, kort voor een topontmoeting met de Europese Unie, lieten de Oezbeekse autoriteiten vijf mensenrechtenactivisten vrij.
De oppositie in de voormalige Sovjetrepubliek is niet onder de indruk. “In het licht van recente gebeurtenissen hoopten we dat er een poging zou komen om alle oppositieleden, mensenrechtenactivisten, journalisten en gelovigen vrij te laten”, schreef Bahodir Choriyev, leider van de mensenrechtenorganisatie Birdamlik (solidariteit), in een brief namens zijn collega’s. “Maar naarmate de tijd verstrijkt, blijkt dat ijdele hoop.”

Spel

“Het is duidelijk dat de vrijlating van een paar mensen niet meer dan een politiek spelletje was”, aldus Choriyev. “Het zijn alleen internationale manoeuvres, de tiran houdt nog steeds de regering in zijn greep en mensen die wegkwijnen in de cel zijn niet meer dan pionnen op een schaakbord.”
Choriyevs brief ging naar parlement en justitie in Oezbekistan, en ook naar internationale organisaties, waaronder het VN-commissariaat voor mensenrechten. De regering beschuldigt Birdamlik ervan de zaak te politiseren, maar de mensenrechtenactivisten zeggen dat ze namens de bevolking en niet namens de politici spreken.
Volgens Michael Laubsch speelt de Europese Unie Karimov in de kaart. De Oezbeekse president bevrijdt alleen maar gevangenen in de hoop gas en katoen te kunnen verkopen aan EU-landen. “Spijtig genoeg stapt de Europese Unie mee in die strategie. Karimov bevrijdt de gevangen en nadien zegt de Europese Unie dat Oezbekistan zijn proces naar meer mensenrechten en pluralisme moet voortzetten. Karimov speelt die troef goed uit.”
Brussel wil nu zelfs de sancties tegen Oezbekistan opheffen, zegt Laubsch. “Voor Karimov het bewijs dat zijn strategie werkt en dat hij niets moet veranderen. Het westen trekt het zich toch niet aan.”

Bloedbad

De Europese Unie legde Oezbekistan in oktober 2005 sancties op, een antwoord op het bloedbad van Andijan in mei 2005. De Oezbeekse ordediensten doodden toen honderden ongewapende manifestanten. In oktober 2007 verlengde de EU die sancties met nog eens twaalf maanden maar schortte tegelijk de meeste maatregelen zes maanden op.
Een van de EU-voorwaarden om de sancties te herbekijken is de vrijlating van mensenrechtenactivisten. Maar de verdeeldheid binnen de Europese Unie is groot. Duitsland en Spanje zeggen dat de sancties niet gewerkt hebben en dus afgeschaft moeten worden.
Volgens de Oezbeekse vertegenwoordiging van Human Rights Watch toont de vrijlating van eerste mensenrechtenactivisten juist dat een principiële houding van de Europese Unie wel degelijk iets uithaalt.
Oezbekistan telt 27,4 miljoen inwoners en grenst aan Kazachstan, Turkmenistan and Kyrgyzstan. De Eurasian Transition Group (ETG) is een belangrijke non-profit organisatie die werkt rond veiligheid, economie, internationale relaties, democratie, mensenrechten en civiele maatschappij in deze regio. De ETG werkt nauw samen met de Europese Unie en met organisaties zoals de International Crisis Group, een ngo met zetel in Brussel die wil bijdragen tot de preventie en oplossing van dodelijke conflicten.