Oezbekistan schaft doodstraf af

De executie door het vuurpeloton is als zwaarste straf vervangen door levenslange opsluiting. Daarmee wordt Oezbekistan het vijfde land in Centraal-Azië dat komaf maakt met de doodstraf. Eerder deden Turkmenistan, Kazachstan en Kirgizië al hetzelfde. Tadzjikistan stelde in 2004 een moratorium in op de doodstraf, en zal ze naar alle verwachting binnenkort definitief afschaffen.
Ook andere delen van de voormalige Sovjet-Unie hebben de doodstraf afgeschaft. Wit-Rusland is nu de enige ex-Sovjetrepubliek die de doodstaf nog actief uitvoert.
“De afschaffing van de doodstraf in Oezbekistan is de eerste stap naar de democratisering in het land”, zegt Marat Kayipov, minister van Justitie in buurland Kirgizië. “We kunnen vandaag stellen dat Centraal-Azië een meer humane regio geworden is”, zei hij. “De realiteit van de globalisering en de druk van de internationale publieke opinie hebben Oezbekistan ertoe aangezet de stap te zetten.”
De buurlanden van Oezbekistan en mensenrechtenactivisten hopen dat de beslissing het begin inluidt van een nieuw tijdperk. Ze hopen dat de overheid minder repressief gaat  optreden en dat het land minder gesloten zal worden voor de buitenwereld.
Mensenrechtenorganisaties als Amnesty International zijn opgetogen over het nieuws maar riepen de Oezbeekse regering tegelijk op om informatie vrij te geven over vroegere terdoodveroordeelden. “Niemand weet hoeveel mensen terechtgesteld zijn en hoeveel er nog in de dodencel zitten”, zegt Akin Toktaljev, voorzitter van het Comité ter Verdediging van de Rechten en Waardigheid van Kirgiezen.

Mensonterende omstandigheden

“Dit is een eerste, broodnodige stap in de hervorming van het correctionele systeem in Oezbekistan”, zegt de Rapid Response Groep voor het Voorkomen van Foltering in een statement. “Maar de hervormingen voldoen niet aan de voorstellen van de Raad van Europa omtrent een meer menselijk gevangeniswezen.”
Levenslang veroordeelden moeten minstens vijfentwintig jaar doorbrengen in verschrikkelijke omstandigheden voor ze een strafvermindering kunnen aanvragen. De eerste tien jaar kunnen ze hun familie maar één keer per jaar ontmoeten en mogen ze maar één telefoontje doen. Er is ook geen scheiding tussen verschillende types veroordeelden. “Sommige gevangenen zijn al lang lid van criminele bendes. Maar het grootste deel bestaat uit eerbare burgers die een stabiel, normaal leven leidden voor ze veroordeeld werden. De meeste kunnen eerder op voorwaarden vrijgelaten worden en zouden op gelijk welk moment een pardon moeten kunnen vragen”, zegt het statement.
 “Er zijn veel getuigenissen over folteringen in de gevangenissen met de dood tot gevolg”, zegt Sultan Ikramov, hoofd van het Onafhankelijke Oezbeekse Comité voor de Mensenrechten. “Familieleden van gevangenen vragen ons voortdurend informatie over de omstandigheden in de Oezbeekse gevangenissen. Die zijn gewoon onacceptabel.”

Voorbeeld Kirgizië

De groep wijst er ook op dat er geen publieke controle is over de behandeling van pardonaanvragen en dat er ook geen manier is om gerechtelijke dwalingen recht te zetten. Toen Kirgizië eind 2006 de doodstraf afschafte, werden de zaken van alle 169 voormalig terdoodveroordeelden opnieuw geopend. Inmiddels zijn er al zestig zaken opnieuw behandeld. 
Kirgizië wil een voorbeeld zijn voor de regio. “We krijgen financiële steun van de internationale gemeenschap  om de omstandigheden in onze gevangenissen te verbeteren”, zegt minister Kayipov. “Zo hebben we de rantsoenen met de helft verhoogd.” Er zal ook een nieuwe gevangenis gebouwd worden om de nieuwe categorie van levenslang veroordeelden op te vangen.