'Onpartijdigheid Rwanda-tribunaal in gevaar'

In een brief aan de leden van de Veiligheidsraad toonden de mensenrechtenorganisaties zich vrijdag bezorgd dat de geplande wijzigingen in het bestuur van het Internationaal Strafhof voor Rwanda de vervolging van officieren van het door Tutsi’s gedomineerde Rwandees Patriottisch Leger (RPA) zouden bemoeilijken. De brief kwam van het in New York gevestigde Lawyers Committee for Human Rights (LCHR), Human Rights Watch (HRW), de in Parijs gevestigde Féderation Internationale des Ligues pour les Droits de l’Homme, en La Rencontre Africaine pour la Défense des Droits de l’Homme uit Dakar.

De belangrijkste geplande wijziging is de vervanging van huidig hoofdaanklaagster van Carla del Ponte – een beslissing die waarschijnlijk deze week nog in de vorm van een resolutie op de tafel van de Veiligheidsraad belandt. Del Ponte is al lang een doorn in het oog van de huidige Rwandese regering, die zich actief verzet tegen onderzoeken tegen RPA-militairen. In een bijeenkomst met de Veiligheidsraad afgelopen zaterdag, verklaarde de Zwitserse dat ze ongepaste druk ondervond om af te zien van bepaalde onderzoeken, verwijzend naar de schorsing van onderzoeken tegen leden van het RPA. Del Ponte, die wel hoofdaanklaagster van het Joegoslavië-tribunaal blijft, waarschuwde ook dat de geplande scheiding van de mandaten over beide tribunalen de onafhankelijkheid (van de tribunalen) ernstig zou ondermijnen.

De mensenrechtenorganisaties namen geen expliciet standpunt in over de ambtstermijn van Del Ponte, maar scharen zich wel achter haar bezorgdheden over de impact van de veranderingen op de onafhankelijkheid van de rechtbank. De Veiligheidsraad zou duidelijk moeten herbevestigen dat hij de aanklager of aanklaagster steunt in de uitvoering van zijn of haar plicht om mensen te vervolgen die beschuldigd worden van genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid, en dat onafhankelijk van hun politieke, ethische of nationale achtergrond. De raad moet duidelijk maken dat dit beleid ook leden van het RPA omvat, schreven ze.

Toen de Veiligheidsraad het Rwanda-tribunaal oprichtte, riep hij op om niet alleen de genocide te vervolgen, maar ook andere systematisch, wijdverspreide en flagrante schendingen van het internationaal humanitair recht, waaronder misdaden begaan door leden van het RPA.

Het RPA kwam in 1994 aan de macht na de genocide tegen Tutsi’s door hoge ambtenaren van de vorige Hutu-regering en het leger. In juli 1994 besloot een VN-commissie dat bepaalde leden van het RPA ‘ernstige inbreuken van het internationaal humanitair recht’ en ‘misdaden tegen de menselijkheid’ pleegden tijdens zijn opmars naar Kigali vanuit basissen in Uganda en Oost-Rwanda. Ook mensenrechtenorganisaties hebben het RPA beschuldigd van ernstige misdrijven tijdens de periode na de genocide.

Maar de Verenigde Staten en Groot-Brittannië zijn naar verluidt bezorgd dat vervolgingen van belangrijke officieren van het RPA de huidige Rwandese regering kunnen verzwakken. Dat is ongunstig nu Kigali wordt beschouwd als een belangrijke bondgenoot in de ‘war on terrorism’ in Oost-Afrika en als een dam tegen de radicaal-islamitische overheid in het naburige Sudan.

Het Rwanda-tribunaal kampt al sinds de start eind 1994 met problemen, waaronder inconsistent leiderschap, onervaren advocaten en het ontbreken van een effectieve vervolgingsstrategie. Bovendien riep Washington op de onderzoeken tegen september 2004 en alle rechtszaken tegen 2008 af te ronden. Secretaris-generaal Kofi Annan zei een week geleden dat hij zou aanbevelen dat Del Ponte bij het aflopen van haar huidig contract half september wordt ontheven van haar verantwoordelijkheid over het Rwanda-tribunaal maar aan het hoofd blijft van het Joegoslavië-tribunaal. Dat heeft onder haar leiding wel met succes mensen uit alle conflictpartijen vervolgd.