Ontbossing in vogelperspectief

Guatemala en Mexico

Aan de westelijke kant van de grens tekenen de landbouw- en veeteeltpercelen in Mexico zich duidelijk af, terwijl de Guatemalaanse zijde rijkelijk van bossen is voorzien.

Klik rechtsboven onder Sat op ‘Labels’ om de grens tussen Guatemala en Mexico weer te geven. Grotere kaart weergeven

Vanaf de jaren zeventig stimuleerde de Mexicaanse overheid de economie door bosgronden vrij te maken voor landbouw. Slechts tien procent van de oorspronkelijke bebossing overleefde de twintigste eeuw. Hoewel het grensgebied in Guatemala voorlopig gespaard blijft, verdwijnen ook in het Guatemalaanse binnenland grote delen bos. De ontbossing is er het grootst in het zuiden van de provincie Petén en in de provincie Las Minas.

In vergelijking met Mexico vond de grootschalige ontbossing in Guatemala later plaats. 36 jaar lang woedde er een burgeroorlog (van 1960 tot 1996), die veel inwoners naar Mexico deed migreren. Na de oorlog keerden veel vluchtelingen terug naar hun moederland. De bevolking groeide, waardoor ook de druk op het land toenam en er bosgebieden werden platgebrand ten behoeve van de landbouw.

In 1988 gaf de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA een satellietfoto vrij waarop het contrast tussen de beide zijden van de grens duidelijk te zien was. De foto verscheen in National Geographic magazine en werkte als katalysator voor de samenwerking tussen de Mexicaanse en Guatemalaanse overheden om de ontbossing van de regio tegen te gaan. In 1990 bakende Guatemala zo 21.602 vierkante kilometer beschermd gebied af, dat het Mayabiosfeer-reservaat werd gedoopt. Het reservaat is volledig op Guatemalaans grondgebied gelegen (het deel van Guatemala dat zichtbaar is op bovenstaande kaart behoort tot dit reservaat), maar maakt deel uit van een beschermingsovereenkomst die ook door buurlanden Mexico en Belize werd ondertekend.

Brazilië en Bolivia

In tegenstelling tot Brazilië, bezit Bolivia nog heel wat bosrijk gebied in de grensregio in het noorden van het land.

Klik rechtsboven onder Sat op ‘Labels’ om de grens tussen Bolivia en Brazilië weer te geven. Grotere kaart weergeven

Toch heeft Bolivia ondanks zijn lage bevolkingsdichtheid een hoge ontbossingsgraad (bekijk satellietfoto’s of een animatie van de ontbossing in de Boliviaanse laaglanden). De Braziliaanse ontbossing is sterk gecorreleerd met de economische toestand van het land. De economische vertraging in 1988- 1991 ging gepaard met een afname van de ontbossing. De sterke ontbossing tussen 1993 en 1998 liep gelijk met de economische groei. Ook de financieel-economische crisis die in 2008 uitbrak, had een sterke invloed op de ontbossing. De wereldwijde vraag naar sojabonen, vlees en hout daalde zodat er minder bos gekapt diende te worden om ruimte te maken voor die productie. In 2008 werd nog 12.911 hectare ontbost in Brazilië, maar in 2009 was dit cijfer reeds gedaald tot 7.464 vierkante kilometer (ter vergelijking: Vlaanderen meet 13.521 vierkante kilometer). Deze daling zette zich verder in 2010, toen werd er 6.451 vierkante kilometer ontbost.

Economische groei kan dus een stijgende ontbossing tot gevolg hebben. Maar uit een onderzoek van de Universiteit Gent blijkt dat ontbossing ook grote nadelige effecten voor de economie met zich meebrengt. Tropische regenwouden recycleren water door het op te nemen en te laten verdampen. Een andere functie die regenwouden vervullen is de regulering van het wereldklimaat door de afzondering van koolstof uit de atmosfeer en de opslag ervan in de bomen door middel van fotosynthese. Het gevolg van ontbossing is een daling van beide functies waardoor het broeikaseffect verergert. Volgens de studie is de klimaatverandering die daarmee gepaard gaat zeer nadelig op economisch vlak. Overstromingen zorgen voor vernielingen van infrastructuur en laten landbouwopbrengsten verloren gaan.

Eerder dit jaar laaide het debat rond de Braziliaanse boswet weer op. Die wet bepaalt hoeveel land een grondeigenaar mag ontbossen. Voorstanders van de nieuwe wet vinden dat de huidige wet de groei van de economie beperkt en best wordt versoepeld. De discussies in de Braziliaanse politiek rond de nieuwe wet zijn ontzettend hevig en de stemming over de wijziging wordt keer op keer uitgesteld.

Haïti en Dominicaanse Republiek

Het verschil tussen de groene beboste oppervlakte van de Dominicaanse Republiek en het ontboste bruine landschap in Haïti is duidelijk te zien vanuit de lucht.

Klik rechtsboven onder Sat op ‘Labels’ om de grens tussen Haïti en de Dominicaanse Republiek weer te geven. Grotere kaart weergeven

Deels is de tegenstelling te verklaren door klimatologische verschillen. De regen die het eiland Hispaniola bereikt komt voornamelijk uit het westen en daarom is dat deel -de Dominicaanse Republiek- vruchtbaarder. Maar de verschillen hebben ook een historische, sociaal-politieke oorsprong.

In de 18e eeuw werd Haïti een Franse kolonie terwijl de Dominicaanse Republiek onder Spaans bewind viel. Haïti werd herbevolkt met een heleboel slaven die ervoor zorgden dat het land één van de rijkste Franse kolonies werd. Deze rijkdom was van korte duur want de grote bevolking, (in koloniale tijden zeven keer groter dan de Dominicaanse) en de intensieve landbouwpraktijken putten de grond uit met bodemerosie tot gevolg. Vandaag telt Haïti ongeveer evenveel inwoners als de Dominicaanse Republiek, maar in oppervlakte is Haïti wel de helft kleiner dan zijn buurland.

De oppervlaktecijfers die verschijnen bij het over de grafiek bewegen zijn in vierkante kilometer. Bron: FAO

In Haïti werden bomen gedurende de hele twintigste eeuw massaal gekapt om gebruikt te worden als brandstof. In de Dominicaanse Republiek daarentegen schonk de overheid meer aandacht aan de bescherming van bossen. Dictator Joaquin Balaguer regeerde van 1966 tot 1996 met strakke hand. Hij nam enkele drastische maatregelen om de bossen in zijn land te behouden. Het leger werd ingezet om illegale kappers op te sporen en te straffen. Daarnaast liet Balaguer massaal propaan invoeren, zodat aardolie en aardgas als energiemiddel konden worden gebruikt in plaats van hout. Zo verkleinde hij de druk om bossen te rooien.

Onderstaande grafiek geeft de verhouding weer tussen beboste en niet-beboste oppervlakte in Haïti en de Dominicaanse Republiek, de twee delen van het eiland Hispaniola.

Orkanen en overstromingen toonden aan dat de bodem -en de gehele infrastructuur- in Haïti zeer slecht zijn uitgerust om met natuurgeweld om te gaan. Bossen zorgen er voor dat regenwater wordt opgevangen en niet rechtstreeks op de bodem invalt. Door ontbossing wordt het regenwater niet meer onderschept en wordt bodemerosie veroorzaakt, met overstromingen tot gevolg.

Erosie in Cabaret, Haïti © Frédéric de la Mure

Brunei en Maleisië

In Brunei, het kleine sultanstaatje op het eiland Borneo, is het merendeel van de bossen onaangeroerd. Dit in tegenstelling tot de naburige Maleisische deelstaat Sarawak.

Klik rechtsboven onder Sat op ‘Labels’ om de grens tussen Brunei en Sarawak weer te geven. Grotere kaart weergeven

De kaart toont aan dat er in Sarawak heel wat wegen werden aangelegd voor de ontginning van de bossen. Nochtans beweert staatsminister Pehin Sri Abdul Taib Mahmud dat zeventig procent van het bos in Sarawak nog intact is. Op basis van satellietfoto’s betwisten natuuractivisten dit ten zeerste. Bovendien staat Taib Mahmud onder druk omdat hij en zijn familie worden gelinkt aan buitenlandse houtbedrijven.

Sarawak is de grootste exporteur van tropisch hardhout in de wereld en dit heeft een grote ontbossing tot gevolg. De uitgestrekte bossen maken plaats voor winstgevende palmolieplantages. Momenteel staat Maleisië in voor 45 procent van de wereldwijde palmolieproductie. Palmolie wordt onder meer gebruikt als biobrandstof, wat door de Maleisische overheid sterk wordt gepromoot. Voor de aanleg van de plantages moet echter heel wat waardevol bos sneuvelen, waardoor het milieuvriendelijke karakter van de biobrandstof in vraag wordt gesteld.

Bos maakt plaats voor palmolieplantages in Sarawak © Wakx

In het kleine buurland Brunei wordt voldoende rijkdom verkregen uit petroleum. Andere energievormen zijn er niet nodig, waardoor bossen geen plaats moeten ruimen voor palmolieplantages. Door de aanwezige olie is Brunei één van de rijkste landen ter wereld. Daarnaast speelt de overheid een belangrijke rol in de strijd tegen ontbossing. Meer dan vijftig procent van het land staat onder overheidsconservatie.