Ontmoeting met Aung San Suu Kyi

De nauwelijks verborgen camera’s volgden mij langs de groen omzoomde wegen die naar de beroemde Shwedagon Pagode leiden. Toch vroeg ik me af of er misschien een einde zou komen aan de oneindig lange jaren van dictatuur en repressie in Myanmar. Ik werd tenslotte alleen maar elektronisch in de gaten gehouden, terwijl ik net toch het partijhoofdkwartier van de National League for Democracy (NLD) verlaten had. Bovendien had ik daar de leidster van de partij, Aung San Suu Kyi, in hoogsteigen persoon ontmoet. George Orwell begon zijn trilogie over autoritaire systemen niet toevallig met Burmese Days, gevolgd door Animal Farm en 1984. Zou hij in 2011 een optimistischer boek geschreven hebben?

De nieuwe kleren van de generaal

Myanmar is in juni 2011 niet zo anders dan tijdens mijn vorige bezoek, drie jaar geleden. Het land zit nog steeds gekneld tussen intense armoede en brutaal autoritair bestuur door een kartel generaals die het land behandelen als hun privébezit. Alleen de klassieke methodes van intimidatie, detentie en foltering van de voornaamste politieke opposanten lijken tijdelijk opgeschort. Dat laat oppositieleidster Aung San Suu Kyi toe om haar 66ste verjaardag openbaar te vieren –en ze doet dat in stijl.

De bijna twintig jaar durende vrijheidsberoving heeft haar niet minder imposant gemaakt. Aung San Suu Kyi blijft een elegante verschijning, in goede fysieke en mentale gezondheid. Ze spreekt op een kalme, weloverwogen en erudiete wijze, met een passie en overtuiging die volkomen ontdaan lijken van wrok of kwade wil. Ze draagt een onberispelijke, paarse jurk en het kenmerkende bloemenstukje in haar zwarte haar.

Ondraaglijk groot is het verschil met mijn bezwete en verfommelde plunje –het gevolg van uren wachten in de broeierige hitte van Yangon, midden de enthousiaste menigte, en een worsteling om door de erehaag tot in het kamertje met de Dame te geraken. Ze wuift mijn verontschuldigingen weg als onbelangrijk.

Ik vraag Aung San Suu Kyi hoe ze de nieuwe politieke toestand in haar land inschat, nu zij haar vrijheid herwonnen heeft maar haar partij feitelijk buiten de wet is gesteld omdat zij weigerde deel te nemen aan de verkiezingen van begin november 2010. ‘Als ik één boodschap heb voor de wereld buiten Myanmar [Suu Kyi gebruikt consequent Burma als ze in het Engels spreekt, omdat ze de naamsverandering die de junta doorvoerde weigert te erkennen, nvdr], dan is het dat iedereen heel alert moet blijven’, antwoordt ze.

Het belang van een waakzame internationale gemeenschap illustreert ze meteen door te verwijzen naar de gevechten die in juni losbraken tussen regeringstroepen en opstandelingen van de Kachin, een van de vele minderheden die al decennia vechten voor meer autonomie. ‘De vijandelijkheden zijn het bewijs van wat we met zijn allen al verwachtten, namelijk dat de nieuwe regering de wil noch de mogelijkheid heeft om te werken aan een vorm van nationale verzoening. De belangrijkste opdracht van een regering is haar burgers te beschermen, maar het is duidelijk dat deze regering niet bereid is die verantwoordelijkheid op te nemen.’

Als ik één boodschap heb voor de wereld, dan is het dat iedereen heel alert moet blijven.

De macht over woorden

Aung San Suu Kyi komt terug op haar oproep om waakzaam te zijn: ‘Het is vandaag belangrijker dan ooit om dit regime ter verantwoording te roepen. We mogen ons niet om de tuin laten leiden door de nieuwe vermomming die het aanneemt.’ San Suu Kyi erkent dat haar eigen vrijheid deel uitmaakt van die nieuwe verschijning, maar ze herhaalt wat haar collega’s eerder die dag aan de menigte buiten vertelden: ‘Het regime hoopt met een soepelere behandeling van NLD-militanten en -leiders en met het orchestreren van weliswaar ongeloofwaardige verkiezingen genoeg krediet op te bouwen bij de internationale gemeenschap om nog meer buitenlandse investeringen aan te trekken.’ Ze voegt er nog aan toe dat niemand een idee heeft hoe er op haar aangekondigde tour doorheen het land gereageerd zal worden.

‘Het regime beweert dat het tegen ons optreedt in de naam van de stabiliteit van het land’, en ze wijst naar de wachtende menigte buiten. ‘Maar we hebben in geen twintig jaar voor problemen gezorgd. Blijkbaar mogen alleen de generaals bepalen wat stabiliteit en instabiliteit is. Onrust ontstaat alleen maar op plaatsen waar het leger opduikt.’ Ze grapt nog wat over de beruchte neiging van autoritaire regimes overal ter wereld om te jongleren met woorden en begrippen zoals stabiliteit om zichzelf te legitimeren. Ik antwoord dat ik voor mijn visum een document moest ondertekenen waarin ik beloofde niet tussen te komen in de interne politiek van Myanmar. ‘En wat is de definitie van tussenkomen?’, vraagt Suu Kyi lachend. ‘Misschien valt het bijwonen van uw verjaardagsfeest daar wel onder’, suggereer ik.

Het gesprek over de gewoontes van autoritaire regimes en de mogelijke vormen van verzet brengen ons bij de volksopstanden in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Aung San Suu Kyi denkt niet dat de Arabische Lente snel zal overwaaien naar Myanmar. Dat, gelooft ze, heeft vooral te maken met het feit dat een grote meerderheid van de mensen in haar land pijnlijk onwetend gehouden worden.

De pogingen van de generaals om informatie te censureren lijken misschien onhandig en ruw in de ogen van buitenstaanders, ze zorgen er wel voor dat de Myanmarezen bijzonder weinig weten over wat er in de rest van de wereld gebeurt. Het is echter niet alleen het gebrek aan elektronische infrastructuur en begrip van mondiale tendensen, zegt ze, het is ook de blijvende angst voor de mannen aan de macht. ‘De mensen weten zeker dat hun regering het vuur zal openen zodra ze op straat komen zoals in het Midden-Oosten. Myanmar wordt nog steeds vooral geregeerd door angst.’

Blik op een andere toekomst

Wanneer ik het kamertje van Aung San Suu Kyi en het kantoor van de NLD verlaat, word ik opnieuw overweldigd door de massa aanhangers die zich voor het gebouw verzameld hebben. Hun vreugde en passie zijn tastbaar en ik bedenk, zoals Orwell in een andere tijd en een andere context, hoe absurd het is dat een land met zo’n rijke geschiedenis en zoveel minerale rijkdom de vernedering en verwoesting moet ondergaan van de generaals aan de macht. Maar op deze verjaardag van de Dame van Yangon scheen de zon even zonder angst op de Shwedagon Pagode en kregen degenen die zich in haar schaduw verzameld hadden een blik op een andere toekomst.