Ontwapeningsconferentie Midden-Oosten komt niet uit startblokken

VN-ambtenaren en hooggeplaatste regeringsmedewerkers van de VS, Rusland, het Verenigd Koninkrijk en de landen van het Midden-Oosten vergaderen wel degelijk over de geplande conferentie. Dat de bijeenkomst er in 2012 moet komen, werd vorig jaar beslist op de jaarlijkse conferentie van het Non-proliferatieverdrag (NPT), een internationale overeenkomst die de verspreiding van kernwapens moet tegenhouden.

Ontgoocheling

Maar het is “ontgoochelend” dat de landen die de voorbereiding op zich hebben genomen, er tot hiertoe niet in zijn geslaagd uit te maken in welk land de conferentie zal plaatsvinden of wie de gesprekken zal leiden, zegt Anne Penketh, de Amerikaanse directeur van de Brits-Amerikaanse Raad voor Veiligheidsinformatie.

Als de conferentie er toch komt, zullen de betrokken landen zich door de relatief geringe tijd die nog rest vooral op de praktische kant van de bijeenkomst moeten concentreren, vreest Daryl Kimball, directeur van de Vereniging voor Wapenbeheersing in Washington. Dat zou ten koste kunnen gaan van de inhoud van de gesprekken, en dus van de resultaten van de bijeenkomst.

Dat de conferentie zo moeilijk vorm krijgt, heeft veel oorzaken. Alleen al de landen van het Midden-Oosten rond de tafel krijgen is heel moeilijk, oordeelt Kimball. Eigenlijk was de beslissing dat de conferentie er moest komen al “een doorbraak”. “Israël, Egypte, Iran en Syrië samen krijgen in één vergaderzaal is een grote uitdaging, en zeker als dat op zo’n manier gebeurt dat er een constructieve discussie uit voortkomt.”

Israëlische kernwapens

Een heikel punt is het Israëlische kernarsenaal. De Israëlische regering reageerde verbolgen op het slotdocument van de NPT-conferentie van 2010, waarin het land kritiek krijgt omdat het het verdrag weigert te ondertekenen. Israël is het enige land in de regio dat geen deel uitmaakt van het NPT. Volgens Penketh en Kimball maken de Israëli’s zich zorgen dat de conferentie van volgend jaar wel eens enkel zou kunnen draaien rond het kernwapenprogramma van Israël. Vroeger heeft Israël altijd gezegd dat het niet zou deelnemen aan een regionale ontwapeningsconferentie als het daar de kop van Jut dreigt te worden.

Maar volgens Kimball doet Israël er toch goed aan om de conferentie geen stokken in de wielen te steken en een delegatie te sturen. “Het zou Israël de kans geven te wijzen op de verplichtingen die andere landen in de regio hebben in verband met chemische, biologische en nucleaire wapens.” Er zijn sterke vermoedens dat Iran, een ondertekenaar van het NPT-verdrag, kernwapens ontwikkelt, terwijl Syrië waarschijnlijk in chemische wapens investeert.

Arabische lente

De recente omwentelingen in een aantal landen in het Midden-Oosten en de onzekerheid die in nog meer landen heerst, hebben de voorbereiding van de conferentie nog verder vertraagd. Ontwapening stond de voorbije maanden “niet bovenaan de diplomatieke agenda van die landen”, zegt Kimball.  

Maar de huidige instabiliteit maakt een conferentie over manieren om massavernietigingswapens uit de regio te verbannen alleen maar dringender, vindt Peketh, zeker als Israël rond de tafel gaat zitten met al zijn buurlanden.

Ontwapening is ook altijd nauw verbonden geweest met het vredesproces in het Midden-Oosten. Volgens Penketh zijn er echter “sterke argumenten” om de ontwapeningsgesprekken en het vredesproces gescheiden te houden. Het zijn allebei complexe processen van lange adem, en het langdurige engagement kan verwateren als er te pas en te onpas andere thema’s bij betrokken worden.

Eén enkele conferentie zal zeker niet tot ontwapening leiden, oordeelt Penketh, maar zonder dergelijke initiatieven is het nog veel minder waarschijnlijk dat er vooruitgang wordt geboekt. “Het gaat allemaal te traag”, zegt Penketh, “maar er beweegt toch wat.”