Onveiligheid in Haïti wordt schromelijk overdreven

Een week na de aardbeving in Haïti komt steeds meer kritiek op de internationale reddingsoperatie die zich in het land ontplooit. Hoewel tonnen noodhulp zijn verzameld op de luchthaven van Port-au-Prince, zouden onveiligheid en onbegaanbare wegen de distributie van hulp verhinderen.
Chaotische eerste dagen
In de eerste dagen na de aardbeving was de situatie erg chaotisch. ‘Die chaos is normaal voor de eerste drie tot vier dagen in zo’n land,’ zegt Bogdan Vanden Berghe van 11.11.11 aan MO*.
Normaal coördineert de nationale regering in samenwerking met het VN Bureau voor de Coördinatie van Humanitaire Zaken (OCHA) de noodhulp die na een ramp toestroomt vanuit de rest van de wereld.
De VN missie in Haïti heeft echter zwaar geleden onder de aardbeving. Daarenboven stond de regering in het land al erg zwak en daar heeft de aardbeving geen verandering in gebracht. ‘In tegenstelling tot in de landen die in 2005 door de tsunami werden getroffen, was er in Haïti geen structuur meer om op verder te bouwen’, zegt Van den Berghe.
Net na de ramp wist niemand wie de controle had. De nationale regering beweerde nog steeds alle noodhulp te coördineren; de Verenigde Staten verklaarden officieel onder de regering te opereren, maar hielden in werkelijkheid de touwtjes stevig in handen en ook de VN beschouwde het coördineren van hulp als haar taak.
Bovendien gebeurt de eerste verdeling van noodhulp traditioneel erg lokaal. Vaak hebben ngo’s en internationale organisaties al mensen en materiaal ter plaatse. Wanneer een grote ramp zich voordoet, schieten zij als eerste in actie. Bij de aardbeving in Haïti zijn net die lokale netwerken zwaar getroffen.
Zo verloor Oxfam Solidariteit verschillende medewerkers bij de ramp en werd een deel van het bureau en de opslagplaatsen vernietigd. ‘Bovendien zijn veel familieleden van het Haïtaanse team overleden en moeten ook de hulpverleners dagelijks op zoek naar eten,’ vertelt Lara Jacquier de Rosée van Oxfam Solidariteit.
Transportmoeilijkheden
Ook transportproblemen bemoeilijkten initieel de distributie van hulpgoederen.
Omdat de haven van Port-au-Prince volledig onbruikbaar is, bereiken de meeste hulpgoederen het land via de kleine luchthaven van de hoofdstad. Die raakte gevuld met materiaal, dat vervolgens maar met moeite kon worden getransporteerd.
De toegangswegen naar de stad zijn wel bereikbaar, maar de kleinere wegen in de hoofdstad zijn vaak versperd door omgevallen huizen. Daarenboven was er een enorm tekort aan brandstof. ‘Een probleem dat momenteel gelukkig wordt opgelost,’ aldus Mathieu Tallon van Unicef België.
Coördinatie komt op gang
Volgens Meinie Nicolai van Artsen zonder Grenzen komt de coördinatie ondertussen wel op gang.
Al enkele dagen werkt OCHA met een zogenaamde “clusteraanpak.” Hulp wordt in verschillende categorieën ingedeeld, variërend van medische hulp, tot transport of voedselhulp. In elke cluster neemt een grote organisatie de leiding en overlegt met andere organisatie wie wat levert en op welke plaats.
Het wordt bovendien steeds duidelijker welke hulp de bevolking van Haïti nu precies nodig heeft.
Hulporganisaties hebben doorgaans een standaardpakket, dat varieert naargelang de aard van de ramp en onmiddellijk kan worden ingezet, legt Nicolai uit. Bijzonder aan de aardbeving in Haïti is dat er heel veel gewonden zijn. Mensen met een verbrijzeld been lopen soms dagenlang rond zonder verzorging, in een vuile omgeving. Een week na de aardbeving moet nu specifiek materiaal worden aangevoerd, zoals antibiotica of dialyseapparaten.
Noodhulp of Interventie?
De aanvoer van gespecialiseerde hulpgoederen gebeurt via de luchthaven van Port-au-Prince. Daar ontstond enkele dagen geleden echter een nieuw probleem. ‘De luchthaven wordt gecontroleerd door het Amerikaanse leger,’ zegt Nicolai. ‘En daar heeft Artsen zonder Grenzen niets op tegen. De controletoren is verwoest en er is maar één landingsbaan, dus het is belangrijk dat iemand de situatie organiseert. Maar sinds vorige week werden al vijf vliegtuigen van Artsen Zonder Grenzen zonder landen teruggestuurd.’ 
Het lijkt er dan ook op dat de prioriteiten van de Verenigde Staten sterk verschillen met die van de hulporganisaties.
‘De prioriteit van de Amerikanen ligt niet bij de humanitaire noden, maar wordt gedomineerd door de vrees dat het land in anarchie zal hervallen,’ volgens Jan Weuts van Caritas International. ‘Het aantal vliegtuigen dat landt, is spectaculair, en overschrijdt meer dan tien maal de normale capaciteit van de vlieghaven. 11.000 soldaten en bijhorend materieel verzenden vraagt dan ook een enorme capaciteit,’ gaat Weuts verder.
De massale ontplooiing van Amerikaanse troepen in het getroffen gebied, wekt dan ook bij verschillende organisaties argwaan op.
Weuts vertelde hoe veel voedselhulp via het internationaal netwerk van Caritas al voor de ramp in Haïti ter plaatse was. ‘Caritas heeft de indruk dat de Amerikaanse tak van de organisatie te verstaan kreeg dat het voedsel niet mocht worden uitgedeeld voor de veiligheidssituatie onder controle was,’ zegt Weuts. ‘Blijkbaar slaagden het Wereldvoedselprogramma van de VN en andere organisaties onder dezelfde omstandigheden er toch al in 300.000 mensen te bevoorraden. Volgens mij gaat het niet om een verkeerde inschatting van de situatie, maar waren andere redenen in het spel,’ aldus Weuts.
Ook Bodan Vanden Berghe van 11.11.11 heeft zijn twijfels: ‘Het voordeel van de Amerikaanse aanwezigheid is dat er ten minste een schijn van orde is. Eigenlijk moet deze taak door de VN opgenomen worden. De situatie is dan ook niet gezond op lange termijn. Het is problematisch dat een land met zulke grote belangen in Haïti de veiligheidssituatie daar volledig domineert.’
Ook Frans minister van Ontwikkelingssamenwerking, Alain Joyandet, uitte begin deze week zijn twijfels. ‘Hulpacties dienen om Haïti te helpen, niet om het te bezetten,’ verklaarde hij.
De woordvoerder van van het Amerikaanse leger in Haïti beklemtoont echter dat ‘de focus van de Amerikaanse aanwezigheid ter plaatse ligt op het verstrekken van humanitaire hulp.’ Woensdag kondigde Washington aan nog 2000 troepen naar Haïti te sturen.
Organisaties melden weinig gevaar
Dat onveiligheid in de straten van Port-au-Prince de distributie van hulp onmogelijk maakt, is bovendien een mening die weinig organisaties ter plaatse delen.
Jan Weuts: ‘De lokale organisaties waarmee Caritas International werkt, zien de veiligheidssituatie anders. Is dit omdat zij een beperkt overzicht hebben en het grote beeld niet zien? Ik denk van niet.’
Ook voor Unicef is de berichtgeving heel verrassend. ‘Het lijkt wel alsof het daar oorlog is’, vult Fallon aan. ‘Het is waar dat er een aantal risico’s zijn en dat we daarmee rekening moeten houden. Vele mensen hebben niets meer en onbewaakte goederen kunnen potentieel worden gestolen. Maar de veiligheidsproblemen worden zwaar overschat.’
Ook Artsen zonder Grenzen en Oxfam Solidariteit meldden momenteel weinig problemen.
‘Er zijn plunderingen, maar wij kunnen overal werken,’ zegt Nicolai.
‘Sommigen willen bewust chaos creëren en de massamedia hebben daar een belangrijke rol in gespeeld’, aldus Weuts. ‘De VN missie in Haïti (MINUSTAH) heeft het laatste anderhalf jaar spectaculaire resultaten geboekt en de veiligheidssituatie was enorm verbeterd. Nu wordt de Haitiaanse bevolking afgeschilderd als een hoop beesten. Dat is een zwaar affront.’