Oorlog Is Geen Kunst: geen one shot

Quote

‘We can bomb the world to pieces but we can’t bomb it into peace’

Bomb The World, Michael Franti & Spearhead

Oorlog Is Geen Kunst: geen one shot

Met Oorlog Is Geen Kunst en de daaropvolgende debattenreeks De Toestand nam kunstencentrum Vooruit in Vlaanderen het voortouw in de anti-oorlogsprotesten van de artistieke sector. Een publiciteitsstunt? ‘Oorlog Is Geen Kunst was zeker geen geïsoleerd initiatief’, zegt Luc Dewaele van Vooruit. ‘We waren al langer van plan om artistiek werk beter af te stemmen op de realiteit in de stad en de wereld, maar door de actualiteit is dat proces in een stroomversnelling terechtgekomen’,
‘Geëngageerde bewegingen zijn in Vooruit altijd al kind aan huis geweest, maar de laatste jaren was het progressieve wat weggedeemsterd (woordje staat wel niet in van Daele). We programmeerden wel artiesten met het hart op de juiste plaats, maar voor het publiek was onze maatschappelijke betrokkenheid niet altijd duidelijk. Intussen groeide buiten het kunstencircuit het maatschappelijke debat, ondermeer door de komst van de andersglobalistenbeweging. Ook binnenshuis merkten we dat we aan de toog en voor en na voorstellingen ook over andere dingen praatten dan over de artiesten en wat zij deden. Zo is langzaam het idee gegroeid om niet langer puur op het artistieke te mikken, maar ook het maatschappelijk debat aan te gaan.’
‘We waren van plan om volgend seizoen te starten met een debattenreeks in samenwerking met universiteiten, maar door de oorlog in Irak zijn we daar uiteindelijk sneller mee gestart. Met Oorlog Is Geen Kunst hebben we onze nek uitgestoken en ons buiten ons terrein begeven, en dat werd door het publiek wel geapprecieerd.’ Waarom brachten het oorlogsleed in Afrika of pakweg Tsjetsjenië die dynamiek dan niet op gang? ‘Net als iedereen is ook Vooruit onderhevig aan het media-effect. De problemen in Afrika zijn veel groter dan in Irak, maar niet sexy genoeg voor politici en media. We zijn ons van die wanverhouding bewust en willen dat in de debattenreeks ook rechttrekken.’ (kc)

‘t Is stil aan de overkant

Faithless, Billy Brag, de Beastie Boys, DJ Shadow, Greenday, Lenny Kravitz, George Michael, REM, Shakira, Pearl Jam het lijstje met bekende artiesten die zich tegen de oorlog in Irak hebben uitgesproken, is lang. Toch hebben we maar weinig artistiek protest uit het Zuiden gehoord. Liggen muzikanten in Afrika, Zuid-Amerika en Azië niet wakker van het leed in Irak?
‘Natuurlijk leeft de oorlog ook bij artiesten in het Zuiden, maar ze halen niet altijd de media’, zegt Patrick Degroot, programmator van het Sfinks-festival. ‘Bovendien kunnen zij niet altijd even makkelijk en vrijblijvend met hun mening naar buiten komen. Voor artiesten hier heeft het weinig negatieve gevolgen om je uit te spreken tegen de oorlog. Het is goed voor je imago en we leven in een regime dat ook pretendeert tegen de oorlog te zijn. In het Zuiden is dat niet zo evident.’
‘De traditie van protestliederen leeft heel sterk in Latijns-Amerika en Afrika, zowel bij traditionele muzikanten en vertellers als bij meer hedendaagse groepen. Veel artiesten putten continu inspiratie uit politieke, economische en sociale gebeurtenissen. Ze zingen zowel over de prijzen van koffie die stijgen en dalen, als over corrupte praktijken binnen de politiek of de oorlog in Irak. Als het deze oorlog niet is, bezingen ze wel een ander conflict.’ (kc)

Goede kunst, genuanceerde kunst

‘De vraag is hoe we in de toekomst oorlog kunnen vermijden. Ongenuanceerde standpunten en zwart-witdenken helpen ons niet om conflicten te begrijpen.’ Ethicus Bart Pattyn van de KU Leuven heeft zijn bedenkingen bij het oorlogsprotest van sommige muzikanten. ‘De massamedia waarin die sterren actief zijn, dragen veeleer bij tot een soort debilisering van de publieke opinie.’
‘Het is belangrijk dat mensen nuchter en genuanceerd over conflicten en bedreigingen kunnen nadenken. Ongenuanceerd taalgebruik en denken in termen van goed en kwaad helpt niet. Aan artiesten die dezelfde taal gebruiken als de retoriek die oorlog aandrijft, heeft de wereld geen boodschap.’ Toch ziet Pattyn in tijden van oorlog een bijzondere taak weggelegd voor kunstenaars.
‘Kunst die belicht hoe verschrikkelijk en absurd oorlog is en toont hoe gemakkelijk mensen zich ertoe laten verleiden, is wel nuttig. Cruciaal in het denken over conflicten is dat we inzien dat het om concrete mensen gaat. Mensen met vaders en moeders, broers en zussen, die in een gegeven omstandigheid leven, denken, hopen, en slachtoffer kunnen worden. Zodra we gaan denken in termen van vriend en vijand en mensen identificeren met hun foute gedragingen, loopt het mis. Liederen over de Eerste Wereldoorlog, die ons aan de verschrikking en de ellende van oorlog herinneren, zijn veel zinvoller dan artiesten die op het podium ongenuanceerd hun mening verkondigen. The Refugee van Leonard Cohen is een geslaagd voorbeeld.’ (kc)

De pion en de reus

‘Terugkeren naar Irak? Ik denk er niet aan’ zegt de Irakese theatermaker Hazim Kamaledin, die sinds 1987 in België woont. ‘Ik ben ter dood veroordeeld en verbannen door de dictatuur van Saddam, een pion van de Amerikanen. Vandaag is de reus zelf daar. Hoe zullen we weten wat de reus gaat doen als hij in Bagdad blijft?’
‘Voor de tweede keer in de geschiedenis van Irak zijn de kunstschatten van het land vernietigd. 700 jaar geleden staken de barbaren onze literatuur in brand, vandaag zijn het de Amerikanen die monumenten hebben doen verdwijnen. Het bezettingsleger, dat geloof ik vast, heeft de kunstroof uit bijvoorbeeld de musea zelf georganiseerd. Daarom ga ik proberen de Amerikaanse regering voor de rechtbank te dagen. Ik ben niet van plan om te zwijgen.’
Tijdens de oorlog in Irak stelde Kamaledin dagelijks zijn huis in Borgerhout open voor iedereen die zijn medeleven met de Irakese bevolking wilde betuigen. ‘Omdat ook vandaag nog elke dag burgerslachtoffers vallen, blijven we op wekelijkse basis doorgaan met die ontmoetingssessies. Uit solidariteit met alle slachtoffers in de wereld, want Irak is maar één onderdeel van de Amerikaanse nachtmerrie. We lezen poëzie, steken kaarsen aan, spelen muziek. Soms is er ook gewoon stilte. Kunst kan de wereld niet redden, maar wel de intieme ontmoeting aanwakkeren. Gewoon elkaar in de ogen kijken is een eerste stap naar vrede.’
‘Na 40 jaar dictatuur is de Irakese bevolking volledig gehersenspoeld. Zelfs de Irakezen die zichzelf democraat noemen, kennen van het woord democratie enkel het aantal letters. De psychologische schade die de dictatuur heeft aangericht, is enorm groot. De wereld moet een grootse campagne opzetten om de Irakese bevolking te redden.’ (kc)