Op zoek naar medicijnen in de oceaan

Het Scripps Centre for Marine Biotechnology ontdekte in een eenvoudige theelepel oceaanwater meer micro-organismen dan er bomen zijn in een regenwoud, zegt dr. William Fenical, directeur van het onderzoeksinstituut. Hij denkt dat de oceanen de potentie hebben om miljoenen mensenlevens te redden.
Bij veel behandelingen wordt al gebruik gemaakt van natuurlijke stoffen uit de ecosystemen van de wereld. Zo zette de ontdekking van penicilline bij schimmels in de jaren veertig van de vorige eeuw een medische revolutie in gang op het gebied van de ontwikkeling van antibiotica.
Bij ongeveer de helft van alle nieuwe medicijnen gaat het om producten gebaseerd op natuurlijke verbindingen, die niet synthetisch gegenereerd worden in laboratoria. Aangezien natuurlijke leefomgevingen steeds meer aangetast worden en driekwart van de aarde bedekt is met water, nemen de kansen op nieuwe medische ontdekkingen af.
De wetenschappers van Scripps zoeken daarom in zee naar chemisch actieve verbindingen. “De grote genetische diversiteit van organismen in de oceanen biedt een bijna onbeperkt potentieel voor nieuwe medicijnen”, zegt Fenical. In het water leven naar schatting tien miljoen unieke organismen, dieren, planten en bacteriën. In de afgelopen twintig jaar werden ongeveer 12.000 nieuwe verbindingen geïsoleerd uit zee-organismen. Die werden gebruikt voor allerlei commerciële toepassingen, van superlijm tot cosmetica.

Kankerbestrijdende verbindingen

De afgelopen jaren onderzocht Fenical met zijn team wetenschappers in de Amerikaanse territoriale wateren naar bioactieve verbindingen. Tien jaar werk begint voorzichtig vruchten af te werpen. De wetenschappers identificeerden onder meer twee kankerbestrijdende verbindingen die nu verder getest worden.
Het vinden ontdekken van mogelijke behandelingen voor ziekten tussen de miljoenen organismen lijkt een bijna onmogelijke taak: duizenden uren laboratoriumwerk leveren misschien één chemische verbinding op met medicinale eigenschappen.
De benadering van Scripps kenmerkt een verandering in denken. In de jaren tachtig verwachtten veel wetenschappers dat nieuwe medicijnen vooral ontwikkeld zouden worden door de biotechnologiesector. Pogingen om nieuwe revolutionaire medicijnen te ontwikkelen, leverden tot nu toe echter niet de verwachte resultaten op.
Fenical doet zijn onderzoek in de Amerikaanse territoriale wateren. Andere wetenschappers kwamen onder vuur te liggen van ontwikkelingslanden, omdat ze natuurlijke hulpbronnen zouden exploiteren zonder dat die landen ervan meeprofiteren.

Gezamenlijke erfenis van de mensheid

Sommigen beweren dat genetisch materiaal uit de diepzee behoort tot de “gezamenlijke erfenis van de mensheid” en dat eventuele opbrengsten gedeeld moeten worden volgens zeeverdragen die ook gelden voor winning van andere stoffen.
“Wij erkennen dat er een praktische oplossing moet komen die onderzoek en innovatie aanmoedigt”, zegt Kristina Gjerde, beleidsadviseur van de World Conservation Union (IUCN). De IUCN verenigt 111 overheidsorganisaties, meer dan 800 niet-gouvernementele organisaties en ongeveer 10.000 wetenschappers en deskundigen uit 181 landen.
Fenical ontkent dat Scripps profiteert van het onderzoek. “Ik verdien 90.000 dollar per jaar”, zegt hij. Los van de vraag wie ervan profiteert, gelooft hij dat het onderzoek naar de genetische diversiteit in de oceanen vroeg of laat zal leiden tot belangrijke nieuwe ontdekkingen in de strijd tegen kanker.