Oude revolutionaire ideeën krijgen nieuwe kans

De eerste beleidsdaad van Lula vorige week vrijdag had een hoog symbolisch gehalte. De vervanging van de 30 jaar oude Mirages van het Braziliaanse leger kan wachten, vindt de nieuwe regering. De 730 miljoen euro die daarvoor was uitgetrokken, wordt besteed aan het zogenaamde ‘Nulhongerprogramma’. De uitroeiing van de honger is de absolute topprioriteit van de regering, zo verklaarde Lula vrijdag op de eerste ministerraad. Alle ministeries moeten de broeksriem aanhalen zodat de regering de sociale uitgaven kan optrekken, en het grootste deel van het extra geld gaat naar de Nulhonger.

De uitvoering van het programma is niet enkel een taak voor Sociale Zaken. Alle ministers doen mee: het ministerie van Buitenlandse Zaken, bijvoorbeeld, heeft als taak internationale steun voor het initiatief te zoeken. Het ministerie van Defensie mobiliseert troepen om het mee te helpen uit te voeren. De minister van Wetenschap en Technologie maakt fondsen vrij voor onderzoek naar voedselproductie. En om niets aan het toeval over te laten, troont Lula zijn ministers op 10 en 12 januari mee naar het extreem arme en droge noordoosten van het land om de armoede op te snuiven.

Lula’s kabinetschef José Dirceu stelt onomwonden dat de huidige Braziliaanse regering een ware sociale revolutie als doel heeft. Die zinsnede zou 30 jaar geleden, toen Dirceu nog een guerrillero was in Cuba, een militaire coup hebben uitgelokt. Dat is ook de reden waarom Dirceu ze kan gebruiken zonder op hoongelach onthaald te worden bij het Braziliaanse publiek. De regering-Lula wil ideeën van revolutionairen en linkse nationalisten uitvoeren die de voorbije decennia in de kiem werden gesmoord in Latijns-Amerika.

Ik ben niet zozeer het product van een verkiezing, maar van de geschiedenis. Ik breng de droom tot leven van verschillende generaties die daarin tegengewerkt werden, zei Lula vorige week woensdag. De president verwees daarmee naar de hervormingsgezinde regering van president Joao Goulart, die werd afgezet tijdens een militaire coup in 1964, en naar ‘de generatie van 1968’, waarvan Dirceu een prominent leider was. De term verwijst naar de jonge Brazilianen die van 1964 tot 1985 tegen de militaire dictatuur vochten voor een socialistische revolutie of nationale bevrijding.

De Marxistische terminologie is intussen verdwenen, net als de Koude Oorlogcontext, waarin iedereen die zich uitsprak voor sociale verandering zich de toorn van rabiate communistenhaters op de hals riskeerde te halen. Vele van de denkbeelden die Lula verkondigt zijn ontleend aan de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en de Cariben (CEPAL), het regionale VN-agentschap. Ze werden geformuleerd in de jaren 40 en 50 en in Brazilië werden ze verspreid door Celso Furtado, minister in de vroege jaren 60.

Het gedachtegoed wordt betiteld met een reeks termen: developmentalisme, structuralisme, nationale bevrijding of het CEPAL-model. Het kant zich tegen het monetarisme en het neoliberalisme die al twee decennia het economisch denken in de regio domineren. De basisbeginselen zijn een versterking van de binnenlandse markt, herverdeling van de nationale rijkdom en een actieve rol van de staat. Het nulhongerprogramma is een idee dat afkomstig is uit Franklin D. Roosevelts (1932-1945) New Deal. Het doel is niet enkel ondervoeding tegen te gaan maar om de voedselproductie te versterken en jobs en kapitaal te genereren op het platteland. Om dat te bereiken moet er een landhervorming komen en wordt de traditionele steun voor de grootschalige landbouw hervormd. Eén van Lula’s ideeën is het stimuleren van kredietcoöperatieven en microkredieten, om meer kleine ondernemingen te doen ontstaan.