Over arbeid, kapitaal en sneeuw ruimen

Vele miljoenen van belastingbetalers gebruiken om werknemers te lozen en aandeelhouders te plezieren: dat is zo onrechtvaardig dat ik de bijna honderdjarige Louis Paul Boon hoor kreunen in zijn graf.

Marx

Het is dat ik al een week in het gezelschap van Karl Marx en zijn familie, vrienden en vijanden vertoef, dankzij het uitstekende boek Liefde en kapitaal van Mary Gabriel. Een vuistdikke biografie, met extra veel aandacht voor de vrouw en dochters van Marx, zijn intellectuele sparringpartners en sterkhouders, van wie de correspondentie onlangs is vrijgeven in Moskou.

Waarbij ik me de bedenking maak: die mensen hadden geen internet nodig om ontzettend snel en vinnig met elkaar contact te houden en perfect op de hoogte te zijn van wat er een of twee hoofdsteden verder gebeurde. Dit soort boek zal, bij gebrek aan archieven, nooit geschreven kunnen worden over de huidige twitterkwakende generatie. Misschien ook wel bij gebrek aan inhoud.

Ik verkeer dus al een week in de negentiende eeuw. Razend interessant en vol stroomversnellingen en obstakels die onze tijd aankondigen. En toch maakte de geschiedenisles op school een onbegrijpelijke sprong van de Franse Revolutie naar de Eerste Wereldoorlog. Snelsnel tussendoor werd daar ineens België geboren en kregen we gortdroog te horen dat Duitsland en Italië ééngemaakt waren.

De industriële revolutie, de verstedelijking, de roep om blauw bloed met stoffer en blik bijeen te vegen en eerst voor ‘de burgers’ en later voor ‘de arbeiders’ politieke macht te eisen, de vlammende revolutiejaren 1830, 1848, de commune van Parijs in 1870, en telkens de vreselijke backlash die volgde: daarover hoorde ik eigenlijk pas op de universiteit. Gelukkig zijn er boeken als  Liefde en kapitaal die dat zinderend en stinkende tijdperk tot leven brengen. De eerste bladzijden katapulteren je recht de straten van Charles Dickens in. Ook die man, morgen 200 jaar geleden geboren, is springlevend.

L’histoire se répète

Het zinderde, het stonk in de negentiende eeuw en wat leek het op 2012. Toen gebeurde het in Duitsland, Frankrijk, Engeland, en nu wereldwijd. ‘Hegel merkt ergens op dat alle feiten en persoonlijkheden van groot belang in de wereldgeschiedenis als het ware twee keer voorkomen. Hij vergat daaraan toe te voegen: de eerste keer als tragedie, de tweede keer als farce’, voorspelde Marx.

Mary Gabriel heeft het over de economische hausse na 1849, die in elkaar zakte door speculatie. Banken die ‘meedoen aan het circus’ door riskante praktijken toe te laten in de bedrijfsvoering. De financiële wereld die een ‘gokhal’ was geworden: dit boek gaat over nu!

Nog een citaat: ‘Waarom zou een industrie die de arbeid van honderd of misschien wel duizend mensen nodig heeft, slechts een handjevol daarvan rijk maken? Waarom zouden de schatten van de aarde –de mineralen, het land, de zeeën- onder exclusieve controle komen van een enkeling die zichzelf wilde verrijken?’ Nogmaals, over NU gaat dit boek.

Liberalisme

Europees Commissaris Karel De Gucht vond het in DS dit weekend onbetamelijk dat bedrijven (als Bekaert) geen belastingen betalen. Zou zo’n donkerblauwe jeans dan toch verbleken? Maar we moeten wel niet alles op een hoopje gooien, volgens De Gucht. “Liberalisme is geen kapitalisme”. Zelfs de bobo’s van Davos braken zich dit jaar, zo tussen de oesters door, het hoofd over “re-engineering capitalism”.

Ik zie niet veel bougeren, qua belasting op kapitaal, om maar iets te noemen. En staken zal daar geen verandering in brengen. De wijze Gentse psychoanalyticus Paul Verhaeghe noemt dat (in dezelfde weekendkrant) “kerven in je eigen vel”, iets wat hij in zijn spreekkamer helaas al te vaak aantreft. 

Van de maatschappelijke fundamenten politiek, religie, economie en cultuur blijft volgens Verhaeghe alleen economie overeind. Marx zou instemmend knikken en zeggen: zie je wel? Evenwel: economie is ge-ontideologiseerd en synoniem geworden voor neoliberalisme. We kennen de nefaste gevolgen van de overdosis die we nu al 20, 30 jaar te slikken krijgen.

Kleine macht is ook macht 

Ik volg Verhaeghe als hij zegt dat dat systeem ingrijpend op de schop moet. Want het blijft de basis, de belangrijkste van die vier fundamenten. Maar ik volg hem nog veel meer als hij pleit voor persoonlijke actie, want “de economie”, dat is toch niet alleen Euronext zeker? Dat zijn we allemaal. En we hebben macht, die we tegendraads kunnen gebruiken. Versoberen, inleveren op zinloze luxe en “depressief genot” zoals Verhaeghe dat noemt, en bewust consumeren. Wel of niet zonnepanelen kopen na het Bekaert-drama? Da’s een moeilijke, geef ik toe.

Niet moeilijk daarentegen is je eigen verantwoordelijkheid opnemen, en niet verlamd zitten staren naar een lichtbak. Begin met de sneeuw van je stoep te vegen, en die van je bejaarde buurman.